| The Imitation game to tytuł ostatniego filmu o słynnym matematyku angielskim, Alanie Turingu, i o Enigmie. Filmu sensacyjnego, przypominającego rzeszy widzów o roli kryptografów szyfrujących dokumenty wojskowe i rządowe oraz starających się odcyfrować dokumenty wroga, oraz o wpływie ich pracy na podejmowanie strategicznych decyzji w czasach II Wojny Światowej. Wątek sensacyjny filmu został zbudowany wokół ekscentrycznej osoby błyskotliwego w rozwiązywaniu logicznych zagadek Turinga oraz jego przyjaźni z nieprzeciętnie utalentowaną koleżanką Joan Clarke, również kryptografką.
Osamotniony w gronie indywidualności konkurujących o sukcesy w łamaniu szyfrów Turing w sposób szczery, aczkolwiek niestandardowy oświadcza się w końcu Joan, wyznając równocześnie, że jest też gejem. Turingowi, którego kryptograficzne dokonania długo jeszcze po wojnie pozostawały ściśle tajne, ojczyzna odwdzięczyła się wyrokiem sądowym skazującym go na chemiczne zniszczenie jego męskości. Końcowa informacja, że Turing popełnił samobójstwo stawia kropkę nad ‘i’ dramaturgii filmu. Ale skąd tytuł filmu "The Imitation game"?
No właśnie. W kulminacyjnym dla filmu momencie, gdy Turingowi udało sie złamać kod niemieckiej maszyny do szyfrowania, stało się oczywiste, że Niemcy szykują atak morski na angielski konwój. Pierwszą reakcją zespołu było, by powiadomić o tym dowództwo, aby przygotowali kontratak. Turing zauważa jednak, że w ten sposób Niemcy rozpoznają, że kod Enigmy został złamany, więc zmienią go, skutkiem czego Anglicy utracą możliwość dalszego przechwytywania ich strategicznej komunikacji. Aby osiągnąć cel i wygrać całą wojnę, a nie pojedyńczą bitwę, należy prowadzić grę pozorów, the imitation game. Turing zauważa też przy okazji, że w codziennym życiu również prowadzimy grę pozorów.
Gra pozorów wydaje się również właściwym podsumowaniem filmu. Cel został osiągnięty: kilka nominacji do Oskarów, pozostawienie szerokiej publiczności propagandowego przeświadczenia, że złamanie Enigmy to wyłączna zasługa genialnego Turinga, a także uwypuklony wątek genderyzmu, tak popularny w prasie obecnych czasów. Trzy rzutki ustrzelone jednym strzałem, jednym filmem.
Dokonano tego włączając właśnie grę pozorów. To, że scenografia Grahama Moora została oparta na książce biograficznej Alan Turing: The Enigma autorstwa Andrew Hodges’a to zmyłka, pozór, to nieprawda. Wypaczeń i przekłamań jest tyle, że poprawniejszym byłoby rzekomych związków z tą monografią nie wspominać. Krótko mówiąc, film jest artystyczną i propagandową wizją scenarzysty i reżysera historii o Turingu i Enigmie.
Dla polskiego widza szokujące jest, iż cały wkład polskich matematyków i kryptografów, którzy pierwsi złamali zarówno przemysłową jak i wojskową wersję Enigmy i całą swą wiedzę Anglikom tuż przed wojną przekazali, został w filmie sfałszowany. Ich rola została zredukowana w filmie do jednego niezgodnego z prawdą zdania, że Polakom udało sie przechwycić kopię niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma dodając, że od posiadania maszyny do złamania jej kodu jest daleka droga.
Polacy dostarczyli zarówno Anglikom jak i Francuzom nie tylko dwie zbudowane przez siebie wojskowe Enigmy, ale i szczegółowy opis połączeń wewnętrznych oraz dwa skuteczne narzędzia do znajdowania kluczy do odszyfrowywania kodów produkowanych przez Enigmę. Były to: elektro-mechaniczna genialna Bomba Rejewskiego, prototyp komputera jeszcze bez pamięci, oraz szablony Zygalskiego.
Przypomnijmy, że Niemcy wojskową Enigmę z upływem czasu wielokrotnie komplikowali i czynili coraz trudniejszą do złamania. Enigma wymagała więc łamania wielokrotnie. Pierwsze złamanie wojskowej Enigmy zostało dokonane już w 1933 roku przez Polaków: Mariana Rejewskiego (głównie), Henryka Zygalskiego oraz Jerzego Różyckiego. W oparciu o stworzoną przez siebie teorię Enigmy i znajomość jej wszystkich szczegółów Polacy byli w stanie łamać również kolejne jej ulepszenia aż do wybuchu wojny.
W lipcu 1939 r, na kilka tygodni przed wybuchem wojny, Polacy przekazali Anglikom i Francuzom całą swą wiedzę o Enigmie.
Po wybuchu wojny Rejewski, Zygalski i Różycki wylądowali we Francji w tamtejszym ośrodku szyfrującym. Ponieważ Niemcy kolejny raz zmienili Enigmę, Anglicy pomimo wiedzy przekazanej im przez Polaków utknęli w martwym punkcie. Turing został osobiście wysłany do Francji na spotkanie z Polakami, gdzie Rejewski po raz kolejny wydedukował jakich zmian w Enigmie Niemcy dokonali. Turing, w oparciu o dotychczasowe doświadczenia w łamaniu Enigmy przez Polaków myślał już w tym czasie o ulepszeniu ich metod, matematycy mówią w takich przypadkach o uogólnieniu, tak by łatwo można było Enigmę łamać przy kolejnych jej komplikacjach. O swych pomysłach, równie genialnych jak pomysły Rejewskiego, nie informował jednak Polaków, były one tajne. Turing już wcześniej przed wojną myślał o metodach i teorii ‘mechanicznego liczenia’. Gdy zobaczył, że Bomba Rejewskiego działała jak jego wymarzony, chociaż w tej wersji tylko raz zaprogramowany komputer bez pamięci, to ją udoskonalił tak, aby była skuteczna i przy kolejnych komplikacjach Enigmy. Również nazywał ją Bombe. W kolejnej wersji udoskonaleń Anglicy, w oparciu o pomysły genialnego a również zapomnianego Toma Flowersa, zbudowali w 1943 r. pierwszy elektroniczny programowalny komputer wykonujący logiczne operacje podobne do tych, które wcześniej wykonywała Bomba Rejewskiego. Wyeliminowało to konieczność skomplikowanych zmian wewnętrznych mechanicznych konstrukcji i połączeń niezbędnych przy modyfikacjach w oryginalnej Bombie Rejewskiego.
|
|
Historia Enigmy i udział Polaków w jej złamaniu po raz pierwszy zostały publicznie ujawnione przez Francuzów w 1973 r. przez szefa francuskich kryptografów G. Bertranda w książce Enigma ou la plus grande enigme de la guerre 1939-1945. Obecnie historia łamania Enigmy jest poprawnie opisana ze szczegółami w jakimś tuzinie książek, również w biograficznej o Turingu książce Andrew Hodges’a, na której scenariusz filmu jest rzekomo oparty, oraz w artykułach samego Rejewskiego.
Krytycy filmu wybierają natomiast ten element, który jest im najbliższy. Tak więc co bardziej z historią Enigmy obeznani Anglicy narzekają, że ich zespół kryptografów został w filmie niemal sparodiowany. Kluczowe postacie zespołu angielskiego, np. Alfred Dillwyn Knox zostały zupełnie pominięte, a historia z listem Turinga do Churchilla została zniekształcona na skalę podobną do zniekształcenia wkładu Polaków do rozwiązania Enigmy. Inni wybierają interesujące ich inne wątki.
Będąc matematykiem, skoncentrowałem się na prostowaniu przekrętu, a nawet oszustwa o wkładzie Polaków do rozwiązania problemu Enigmy. Jest to kolejne faszerowanie pozorami publiczności mającej nadzieję się dokształcać reklamami lub nagradzanymi Oskarami filmami. Czy takie potraktowanie polskich kryptografów różni się bardzo od niezaproszenia Polskich żołnierzy do udziału w międzynarodowej paradzie zwycięstwa w Londynie w 1946r? Australia uczyniła z masakry w Gallipoli święto narodowe, a my wreszcie od czasu do czasu protestujemy, że obozy koncentracyjne II Wojny Światowej nie były Polish. Pod Lenino jeszcze nie jeździmy czcić pamięć poległych.
Grę pozorów mamy od zawsze i wszędzie. Ale nie jest najgorzej. Jaką mamy, taką mamy, ale chociaż wielu z nas nowoczesnymi mediami przemalowano pod włosami, a także i rozsiano po świecie, to jednak mamy w chwili obecnej Polskę na mapie. Dzięki Paderewskiemu, Dmowskiemu, Piłsudskiemu, Rozwadowskiemu (1) i innym czekającym na przypomnienie. Nie jest najgorzej, bo Kurdowie i inne narody mają jeszcze bardziej stromą i długą drogę przed sobą. Więc w końcu co? Czy film zasługuje na Oskary, skoro pobudza do tak różnorodnych refleksji?
Andrzej Kozek
Sydney 2015-02-06
(1) Generał Tadeusz Rozwadowski był głównym autorem strategii wojskowej prowadzącej do tzw. Cudu nas Wisłą w wojnie z Bolszewikami w 1920r. Po puczu Piłsudskiego został uwięziony w ciężkich warunkach. Wkrótce po uwolnieniu zmarł w wyniku utraty zdrowia w więzieniu.
Lista wybranych źródeł informacji:
O Rejewskim i polskich kryptografach
Budiansky S. (2000): Battle of Wits. The complete story of code braking in World War II. Touchstone 2002.
Garlinski J. (1979): Intercept. The Enigma War, Magnum Books 1979.
Hodges A. (1983): Alan Turing: The Enigma. Simon and Schuster, New York 1983. Polskie tłumaczenie: Enigma. Życie i śmierć Alana Turinga. Prószyński i S-ka 2002
Kozaczuk W. (1967): Bitwa o tajemnice. Książka i Wiedza, Warsaw 1967.
Kozaczuk W. (1976): Złamany szyfr. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warsaw 1976.
Kozaczuk W. (1977): Wojna w eterze. Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warsaw 1977.
Kozaczuk W. (1979): W kręgu Enigmy. Książka i Wiedza, Warsaw 1979.
Kozaczuk W. (1984): Enigma: how the German machine cipher was broken, and how it was read by the Allies in World War Two. University Publications of America 1984 (Translation of 'W kręgu Enigmy').
Kozaczuk W. and Straszak J. (2004) Enigma. How the Poles Broke the Nazi Code. Hippocrene Books, Inc. 2004.
Rejewski M. (1980-1): An application of the theory of permutations in breaking the Enigma cipher. Zastos Mat. (Applicationes Mathematicae) 16 (1980), no. 4, pp. 543–559.
Rejewski M. (1980-2): Jak matematycy polscy rozszyfrowali Enigmę . Wiadomosci Matematyczne 23 (1980), pp. 1–28.
Rejewski M. (1982) Mathematical Solution of the Enigma Cipher. Translated by Christopher Kasparek, Cryptologia 6:1, pp. 1-18, published online 2010.
Rejewski M. (1982) REMARKS ON APPENDIX 1 TO BRITISH INTELLIGENCE IN THE SECOND WORLD WAR BY F. H. HINSLEY, Translated by Christopher Kasparek. Cryptologia, 6:1, 75-83, published online 2010.
Singh S. (1999): The Code Book. The Secret History of Code and Codebreaking. Fourth Estate Ltd 1999.
Sowińska Hanka, Medal za Enigmę : amerykański wywiad wojskowy docenił Mariana Rejewskiego. „Gazeta Pomorska” 2012 nr 203, s. 15
Woytak R.A. (1982): A CONVERSATION WITH MARIAN REJEWSKI, Transcribed and translated by Christopher Kasparek. Cryptologia, 6:1, 50-60, published online 2010.
Welchman G. (2014): The Hut Six Story. M&M Baldwin 2014.
Wybrane linki do publikacji o Rejewskim
Recenzja w The Sydney Morning Herald
Amerykański wywiad docenił pogromcę Enigmy
The man who cracked Enigma (jest i o Polakach)
NSA Hall of Honor: Inductee 2014 Marian Rejewski
Rok 2015 jest Rokiem Mariana Rejewskiego, pogromcy Enigmy
Wybrane odnośniki o Generale T.J. Rozwadowskim
Patelski Mariusz: Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Liczba stron: 462, Wydawnictwo: Rytm, Data wydania: 2002 (niestety, nakład wyczerpany)
Filmowy powrót Generała Rozwadowskiego
Zapomniany Generał Tadeusz Jordan Rozwadowski - cały film
Tadeusz Rozwadowski
Prof. Stanisław Nicieja o gen. Tadeuszu Rozwadowskim
Zapomniany Generał Tadeusz Jordan Rozwadowski (2)
Zapomniany Generał Tadeusz Jordan Rozwadowski (3)
Link do dyskusji o recenzji
| 
