Jan Lapierre |
W filmie dokumentalnym „Kościuszko: Jeszcze Polska zatańczy” pojawia się sympatyczna, czarnoskóra postać imieniem Jean Lapierre. Nie był to w historii Polski pierwszy Afrykanin uwieczniony w kronikach, pamiętnikach, na obrazach. Ciekawą wzmiankę o afrykańskich mieszkańcach Warszawy zawdzięczamy królowi Janowi III Sobieskiemu. W liście do ukochanej Marysieńki, relacjonując bitwę pod Wiedniem, napisał ze smutkiem: „Mnie prawie wszyscy chłopcy poginęli. Owego Murzyna Józefa Holendra, w ręku mając go, Turcy ścięli.“ Do końca XVII wieku Afrykańczyków spotyka się w Warszawie sporadycznie, jednak od początku następnego stulecia zaczynają się pojawiać coraz częściej.
Jednego z nich podglądał Canaletto na Zamku Królewskim, co uwiecznił na obrazie „Widok Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego”. Był jeszcze „Murzyn Ambroży” z Mokotowa, który pojawił się w spisie wydatków Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. W sporej liczbie Afrykańczycy przebywali też na dworze Augusta II, gdzie tworzyli kapelę dworską. U schyłku XVIII stulecia pojawiają się w nowej roli bojowników; tu warto wymienić mulata, zwanego Murzynkiem, był to generał Władysława Fr. Jabłonowski, który w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej wsławił się obroną Saskiej Kępy przed wojskami Suworowa.
Jabłonowski urodził się w Gdańsku 25 pazdziernika 1769 (zm. na Haiti 29 wrzesnia 1802 r.) Był nieślubnym dzieckiem angielskiej arystokratki Marii Delaire i jej murzyńskiego lokaja. Małego Mulata przygarnął i usynowił mąż pani Marii, wielkoduszny pułkownik Konstanty Jabłonowski. Młody Władysław uczył się we Francji, razem z Napoleonem Bonaparte w jednej ławie szkolnej ukończył szkołę kadetów.Przybrany ojciec wychowywał go na Polaka. Władysław był gorącym patriotą. Na wieść o Powstaniu Kościuszkowskim dołączył do wojsk Naczelnika, jako podpułkownik walczył pod Szczekocinami i Maciejowicami; w czasie insurekcji warszawskiej odegrał ważaną rolę dowodząc prawym skrzydłem obrony.
Po upadku powstania brał udział w siatce konspiracyjnej łączącej Polaków z trzech zaborów.
Od 1799 r. jest generałem brygady w Legionach Dąbrowskiego. W 1802 roku, już jako francuski generał zostaje wysłany na Saint-Domingue w celu stłumienia antyfrancuskiego powstania (rewolucji haitańskiej). Nie zdażył powalczyć, bo 29 września zmarł na żółtą febrę. Został uwieczniony w „Panu Tadeuszu” Mickiewicza oraz w powieści Wacława Gąsiorowskiego pt "Czarny Generał".
"Czarny generał"- Władysław Franciszek Jabłonowski |
Kolejna ciemnoskóra postać to słynny kamerdyner Tadeusza
Kościuszki. Zagadkowa to postać. Nie bardzo wiadomo skąd pochodził, z Ameryki, czy z Haiti. Nazywał się Jean Lapierre, ale mówiono do niego per Domingo. Historycy – sądząc po jego imieniu - spekulują, że pochodził z francuskiej kolonii Santo Domingo, czyli Haiti, gdzie zakończył swój żywot Czarny Generał. Wg innych zródeł, Lapierre poznał Kościuszkę w czasie wojny w USA, a przybył do Polski na wieść o wybuchu Powstania.
Kościuszko był bardzo przywiązany do Lapierre’a. Kiedy po klęsce pod Maciejowicami, ciężko ranny dostał się do ruskiej niewoli, poprosił o sprowadzenie Lapierra; ten wiernie towarzyszył mu na zesłaniu do twierdzy Pietropawłowskiej, a także póżniej po wyjściu na wolność, w czasie tułaczki przez Finlandię do Szwecji. W Sztokholmie Lapierre oświadczył, że nie pojedzie z Naczelnikiem do Ameryki. Wolał wrócić do Polski. Z listem rekomendacyjnym od Kosciuszki trafił na służbę u księcia Dominika Radziwiłła. Nazywano go książęcym kasjerem. Można się domyślać, że miał dość wysokie wykształcenie; mówi się, że był masonem (podobnie zresztą jak Kościuszko i Mostowski).
Zwiastun filmu "Kościuszko: Jeszcze Polska zatańczy" - obejrzyj na YouTube
Nie utrwalono dokładnie jego dziejów, ale dzięki anegdotycznej sytuacji opisanej przez Kazimierza Wójcickiego mamy jakieś rozeznanie co do jego życia w Polsce. Oto jak pisał Wójcicki w „Pamiętnikach dziecka Warszawy i innych wspomnieniach warszawskich” Lapierre stał się mimowolnym bohaterem historii, która przytrafiła się pewnej parze szlacheckiej, kiedy to ich powóz utknął w błocie. Rzecz działa się w roku 1812 w majątku Sławacinek na Podlasiu, który Wójcicki Senior dzierżawił od Dominika Radziwiłła.
Wójcicki wspomina: Właśnie bawił u nas na folwarku Lapierre, Murzyn ze dworu księcia Dominika
Radzwiłła, który miał należności w masie Radziwiłłowskiej. Zajmował on pierwszy pokój od wchodowej sieni. Był to człowiek oczytany i otarty w świecie, mówił kilku językami i nieźle po polsku; wysokiego wzrostu, składny i zręczny,
umiał zjednywać sobie względy pięknych kobiet.
Było to pod jesień, gdy pijany szlachcic jechał ze swoją żoną, która się zdrzymała około północka, koń zaś zamiast na mostek wciągnął bryczkę w bród, w którym dalej iść nie mógł dla większej wody. Budzi się szlachcianka, budzi się i
szlachcic; pani trzeźwi męża jak może, a sama z wielkim kłopotem wydostaje się na drogę. Zobaczywszy światełko w oknie dworskim, śpieszy z żądaniem pomocy. Właśnie Lapierre czytał jakąś powieść francuską, gdy usłyszał mocne kołatanie
do drzwi wchodowych z ganku do sieni. Mając głowę związaną białą chustką, w krótkiej koszuli, zrywa się co prędzej z łóżka i drzwi otwiera, trzymając w ręku świecę. Szlachcianka, która była najpewniejsza, że ich diabeł zaprowadził w błoto, na widok Murzyna, którego oczy błyszczały jak u kota, padła zemdlona z okropnym okrzykiem
„Wszelki duch Pana Boga chwali!”. Lapierre wylaniem karafki
wody otrzeźwia ją, ale ta na widok schylonego Murzyna, pewna, że się znajduje w szponach diabła, mdleje napowrót. Lapierre przywołał ludzi, ale sam się musiał
oddalić; z wielkim trudem otrzeźwiono biedną kobietę, pomoc wysłana wydobyła ich bryczkę z błota.”
Jan Lapierre, adiutant i kamerdyner Gen. Kościuszki |
Krótko przed 1830 r. jakiś Jan Lapierre pojawił się w Warszawie, gdzie dostał posadę sekretarza do korespondencji francuskiej w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Zapewne to ten sam Lapierre, ale pewności nie mamy. Portret „Dominga” autorstwa Jana Józefa Sikorskiego znajduje się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Jest to w zasadzie jedyna (dokładna) podobizna wiernego sługi Kościuszki. Dość niewyrazną postać Lapierre’a widac na obrazie Orłowskiego, w scenie uwolnienia Kościuszki przez cara Pawła I. Zadbaliśmy oczywiście o to, aby w naszym filmie pojawiły się współczesne wizerunki Lapierra. No więc są dwa. Ale obejrzeć je będzie można dopiero w dniu premiery filmu w Konsulacie RP, 28 pazdziernika 2015 r.
(Opr. na podstawie "Dziejów afrykańskiej diaspory nad Wisłą" P. Sredzinskiego i Mamadou Dioufa oraz zródeł internetowych)
Ernestyna Skurjat-Kozek
Zwiastun filmu "Kościuszko: Jeszcze Polska zatańczy" - obejrzyj na YouTube
Trochę więcej o gen. Jabłonowskim:
historia.trojmiasto.pl/Zapomniany-czarnoskory-general-z-Gdanska-n89888.html
www.musikmp3.eu/playlist/mp3/czarny-general-waclaw-gasiorowski-audiobook-pl-calosc-1z2.xhtml
www.facebook.com/546672718777628/photos/a.546695428775357.1073741828.546672718777628/553468141431419/
instytuthistoryczny.pl/component/content/article/291-kalendarium/k0130-wojny-napoleonskie/dzialania-niepodleglosciowe-1795-1800/799-dzialania-niepodleglosciowe-1794-1800
| 
