Jan Kochanowski, mal. J. Holewinski |
W okresie panowania Zygmunta II Augusta wyróżnili się tacy pisarze jak: Mikołaj Rej i Jan Kochanowski (1530-1584), najwybitniejszy poeta Renesansu, późniejszy poeta nadworny Stefana Batorego. Jest znany nie tylko z pięknych liryków, ale także z pierwszej tragedii politycznej, pod tytułem „Odprawa posłów greckich". Sztuka jest adresowana do polityków Rzeczypospolitej, żeby nie myśleli tylko o swoich własnych interesach, ale dbali o „wszytek ludzki", czyli o cały naród, bo na nich spoczywa odpowiedzialność za jego losy. Przesłanie to okazuje się nieśmiertelne!
Posłuchaj fragmentu Odprawy Posłów Greckich J. Kochanowskiego
Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie;
Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono
I zwierzchności nad stadem Bożym zwierzono,
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsca zasiedli Boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszytek ludzki - mieć rodzaj na pieczy.
Działali także świetni publicyści, jak Andrzej Frycz Modrzewski, twórca bardzo ciekawego traktatu „O poprawie Rzeczypospolitej”, Łukasz Górnicki i Marcin Kromer, autor pierwszego przewodnika po Polsce. Lata panowania Zygmunta Augusta, to okres stabilizacji i dobrobytu.
Król zasłużył się umocnieniem siły kraju, podpisując po licznych trudnościach, traktat uni lubelskiej w 1569 roku. Z Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego powstała Rzeczypospolita Obojga Narodów ze wspólnym monarchą, sejmem, walutą i polityką zagraniczną, i obronną. Osobno pozostały instytucje skarbowe, urzędy, wojsko i sądownictwo. Wróg Litwy i Polski - Moskwa była bardzo zaniepokojona tym przymierzem i poseł rosyjski natychmiast doniósł carowi Iwanowi IV Groźnemu: „ ...unia polega na tym, że wszystkie prowincje będą stanowić jedno”. A przecież jedność, to zagrożenie dla interesów Moskwy!
Niestety, król nie pozostawił po sobie potomka i dynastia Jagiellonów wygasła. Od tej pory wybierano królów w wolnej elekcji, którzy nie zawsze dbali o polskie interesy. Sytuacja ta nie była korzystna dla Rzeczypospolitej, bowiem stwarzała pole do manipulacji i przekupstwa szlachty, która brała udział w głosowaniu na królewskiego kandydata!
A. Regulski - Jan Kochanowski |
| 
