Walleragang Cottage |
Sporo pisaliśmy o ekspedycji Strzeleckiego na Górę Kościuszki w Snowy Mountains i jego pobycie na farmie Johna Haya w Welaregang. Tym razem proponuję wybrać się w rejon Blue Mountains i na farmę Jamesa Walkera w Wallerawang. Pierwsza („Northern”) ekspedycja Strzeleckiego w Australii zawiodła go właśnie w te strony. 8 września 1839 Strzelecki zanotował w swoim Dzienniku:
Kilka dni spędzonych na żmudnej wspinaczce i wędrówce przywiodło mnie wreszcie na Mount King George. Mount Tomah ukazała się dość blisko, ale oddzielały nas od niej przepastne wąwozy, a strugi deszczu prawie skrywały jej widok. Jednak nie pozostało mi nic innego jak iść dalej. Dlatego przyspieszyłem, szedłem raz w górę, raz w dół, wspinając się, ślizgając i trzymając się kurczowo skał, aż w końcu znalazłem się w gąszczu wysokich i grubych paproci uginających się pod ciężarem wciąż padającego deszczu, a moja wędrówka zaczęła przypominać raczej pływanie niż marsz (...) Pojawił się grad, a zaraz potem mróz. Moje ubranie zesztywniało na ciele. Kończyny zaczęły mi drętwieć i wkrótce poczułem, że trzeba będzie porzucić myśli o badaniach naukowych, które zamierzałem przeprowadzić. Zacząłem więc schodzić z góry, niespokojnie szukałem dookoła jakiejś przyjaznej jaskini, w której mógłbym rozpalić ogień i wysuszyć ubranie.
Z Mt King George Strzelecki ruszył na zachód do Doliny Clwydd, a po nazwaniu lokalnej góry Mt Adine (na cześć Adyny Turno), mijając Lithgow, powędrował do Wallerawang na farmę Jamesa Walkera, gdzie zatrzymał się na kilka dni.Stąd 17 wrzesnia 1839 r. pisał w tonie dość żartobliwym do swego przyjaciela Stuarta Donaldsona.
Drogi Donaldsonie, po moich wędrówkach i wspinaczkach po górach, Wallerowang Pana Jamesa Walkera jest pierwszym napotkanym i cywilizowanym miejscem, które oferuje sposobność pisania listów. Pióro, wosk do ich pieczętowania to luksusy, których mi brakowało najbardziej w ciągu ostatnich czterech tygodni.To dziwne, że przy moim stanie zdrowia, które teraz nie jest najlepsze i wyraźnie się pogarsza, byłem w stanie wytrzymać niedostatki i zmęczenie, które powaliły dwóch moich najsilniejszych służących. Przybyłem tu teraz z Mount George przez najgorsze, najbardziej kręte i ostre pasmo gór, z palcami u nóg wystającymi ze zniszczonych butów. Mokłem każdego dnia i prawie zamarzłem na Mount Tomah. Raz zamarzło na mnie moje ubranie, ponieważ gdy wędrowałem wzdłuż szczytów gór, nagła zmiana temperatury zamieniła je w lód tak, że gdy przedzierałem się przez nieprzystępne trzciny i paprocie, grzechotało na mnie jak skóra grzechotnika. Cieszę się, że zbadałem tę część grzbietu, ponieważ nic na świecie nie skłoniłoby mnie do przejścia jeszcze raz tą trasą, chyba że miłość. Jedynie kobieta byłaby w stanie wysłać mnie w wąwozy na pastwę głodu i wyczerpania.
Jest jeszcze istotny dopisek do tego listu. Dotyczy on właściciela farmy.
Kiedy kończyłem ten list, Pan James Walker powrócił z buszu z trzema zbiegłymi skazańcami, którzy siali strach i zamieszanie w tej okolicy, a których dziś rano o świcie udało mu się pojmać z pomocą dwóch policjantów. Jeden z nich, jak mówią, to słynny Lambert the Famous...
W tym momencie mniej ważne jest, kim był bandyta Lambert, opowiedzmy może raczej o obszarniku Jamesie Walkerze (1783-1856). James wraz z bratem Williamem opuścili rodzinną Szkocję i pojawili się w Australii w 1823 roku. W rok później James dostał przydział na 2 tysiące akrów ziemi, Crown Land.W ciągu 20 lat miał już ponad milion akrów. W roku 1832 na jego gościnnej farmie zatrzymał się niejaki Dr Bennet, który odnotował, iż Walker ma kilkanaście tysięcy owiec, tylko, że on nie widział ani jednej, bo całe stado pasło się na stacji Looee, 50 mil od Wallerawang.
|
|
W styczniu 1836 roku gościem Walkera w ślicznej rezydencji zwanej potem Barton House był przyrodnik Charles Darwin. Ta wizyta miała zasadniczy wpływ na dalszą działalność naukową Darwina, bowiem obserwacje platypusa w Wallerawang przyczyniły się do powstania teorii ewolucji. Na cześć sławnego przyrodnika postawiono tu w roku 2006 pomnik, a jakże! - z platypusem. Podobnie jak Bennet, Darwin był podjęty przez nadzorcę, pana Browna, bowiem Walker rezydował głównie w Sydney. Darwin dziwił się ogromnym ilościom owiec, Walker posiadał wówczas 15 tysięcy owiec rozproszonych w promieniu stu mil. I jak takie coś nazwać: farmą, powiatem, czy krainą?
Wokół domostwa - jak opisywał Darwin – były pola kukurydzy, sianej tylko w ilościach wystarczających do wyżywienia pracowników, zwykle około 40 osób. Zdaniem Darwina farma była dobrze zaopatrzona, ale miała jeden defekt: nie było tu ani jednej kobiety.
Conrad Martens, Mt King George as seen from Bathurst |
Żeglowanie po Wallace Lake. Płyną po dachach? |
Sam Walker (wtedy jeszcze nieżonaty) tak oceniał swój stan powiadania: 1800 owiec, 64 merynosy, 312 sztuk bydła, 15 koni, 20-30 więźniów i kilku pracowników wolnych. Takie dane zawarł w 1837 roku w liście do Alexandra McLeya, Sekretarza Kolonii, wnioskując o nadanie mu przydziału dużo większych obszarów ziemi. Nota bene znany był z tego, że najpierw zasiedlał wybrane obszary, a dopiero potem składał podanie o przydział.
W 1844 roku gubernator Gipps tak pisał (narzekał?) do Lorda Stanleya:By a return received only yesterday I find there is an individual in the Bligh district who holds 27 stations under a single licence, Mr James Walker of Wallerowang. The commissioner returns his run as having 5,184,000 acres, but I conclude that the greater part of it must consist of barren or mountain land. The individual has 3,000 head of cattle and 13,000 sheep and pays no more rent for the land they feed on than is paid by another person in the same district who holds only 12,000 acres and has on them 1,000 cattle. Tak więc z raportu Komisarza Ziemskiego wynikało, że Walker w ramach jednej licencji posiada 27 stacji w okręgu Bligh. Wg raportu Walker posiada ponad 5 milionów akrów ziemi w większości pewnie jałowej lub górskiej. Ma 3 tysiące sztuk bydła i 13 tysięcy owiec, a za dzierżawę płaci nie więcej niż inny farmer hodujący tysiąc sztuk bydła na obszarze 12 tysięcy akrów.Podoba mi się australijskie określenie takich obszarników: squattocracy!
Jeszcze bogatszy od Jamesa był jego syn Thomas Walker (1804-1886) polityk, bankier, filantrop i -co dla nas ważne - obrońca Strzeleckiego podczas gorącej i kontrowersyjnej debaty parlamentarnej w 1853 roku. Wtedy to większością głosów uznano Edwarda Hardgravesa jako odkrywcę złota w Australii i przyznano mu dużą nagrode pieniężną, chociaż Thomas Walker już wcześniej dowodził, że to Strzelecki jest prawdziwym odkrywcą złota.
Thomas Walker |
Zabytkowe pianino z Wallerawang |
Otóż 17 maja 1851 roku Thomas opublikował w Sydney Morning Herald list Strzeleckiego z 16 października 1839 r. wyjaśniając radośnie, że właśnie znalazł ten list w domowych archiwach. Bardzo to rozczuliło Strzeleckiego w dalekim Londynie; podziękował Thomasowi w liscie z dnia 25 listopada 1852 roku. Przypomniał w nim, jak gubernator Gipps nakazał mu trzymać odkrycie w tajemnicy, ponieważ w owym czasie Australia była kolonia karną.Na koniec długiego listu dodał, że chętnie przyjechałby popatrzeć, jakie to zmiany nastąpiły w Nowej Południowej Walii – niestety nie może tego uczynić, ponieważ jego zdrowie mocno się pogorszyło wskutek typhus fever czyli tyfusa, na który zachorował w czasie akcji humanitarnej w Irlandii.
Thomas Walker wyznawał wesleyowska zasadę: make all you can, save all you can, give all you can. Dawał pełnymi garściami: zafundował budynek pod Burwood Arts School, przeznaczył 100 tysięcy funtów na budowę Thomas Walker Memorial Hospital, w testamencie przeznaczył 20 tysięcy funtów na cele dobroczynne. Był twórcą Yaralla Estate, przepięknej rezydencji w Concord, zbudowanej niejako na wzór słynnej rezydencji jego przyjaciela Johna Macarthura (Camden Estate). To właśnie w Yaralli jego potomkowie podejmowali monarchinie: Królową i Królową Matkę, z którą Walkerowie byli spokrewnieni poprzez babcię po mieczu.
Zabytkowa Yaralla stoi w Concord do dzisiaj, a mieści się w niej szpital imienia Eadith, córki Thomasa – Dame Eadith Walker Hospital. A jakie są dalsze dzieje farmy Wallerowang? Tu niestety wplata się nam wątek tragiczny.
W zabytkowej rezydencji Barton House 26 wrzesnia 1948 roku polała się krew. Nowo zatrudniony 17 -latek Bennie Harvey zastrzelił Jamesa L.W. Bartona i jego siostrę Lue.
Bennie Harvey |
Oblaną krwią rezydencję i majątek w wysokości 75 tysięcy funtów odziedziczyła ich siostra Hazel Barton z Nowej Zelandii. Przyjechała do Australii uporządkować sprawy spadkowe oraz zorganiozwać aukcję, która odbyła się 9 grudnia. Pojawiły sie nieprzebrane tłumy. Ludzie przyjeżdżali samochodami, ciężarówkami, rowerami, konno, na bryczkach i dwukółkach.Jak to opisywano w The National Advicate (Bathurst):
the visitors fossicked through the many rooms in the house, crawled through windows, lounged in chairs and read the works of Byron, Dickens and Burns in the big library (…) The grounds around the Wallerawang homestead presented a gala appearance at lunchtime, when the crowds sat down for lunch under a huge tree on the spacious lawn. Children paddled in a nearby billabong and an enterprising vendor had set himself up in business selling fruit and vegetables to the visitors. Among the crowd were many antique dealers from Sydney and Melbourne. At lunchtime many of them sipped iced whisky and gin under the big tree on the lawn.
Kram z marchewkami i hanlarze antyków popijający wisky na trawniku, niezły jazgot! W ciągu 2 dni sprzedano m.in. luksusowego pontiaca zamordowanej za 790 funtów. Samochodu jej brata nie można było sprzedać, bowiem zarekwirowany był przez policję. Tym własnie samochodm młody zabójca uciekł do Sydney, stamtąd pociagiem do Brisbane, gdzie został aresztowany. Jako nieletni nie mógł być skazany na śmierć. Dostał dożywocie, ale wypuszczono na wolność w 1967 roku. Ale jeszcze w więzieniu okazało się, że jest muzycznym geniuszem. Grał w słynnej więziennej orkiestrze Goulburn Gaol Orchestra. Nie tylko grał na saksofonie, przede wszystkim opracowywał wszelkie orkiestracje i aranżacje. Regionalne rozgłosnie radiowe chętnie nadawały ich muzykę, a Benniego najbardziej bawiły takie tytuły jak Time on My Hands. Co robił po wyjściu na wolność? Podobno został przyjęty do Orkiestry Symfonicznej BBC.
Wróćmy jednak do Wallerawang. W 1979 roku cała posiadłość zniknęła pod taflą sztucznego jeziora Lake Wallace, a to w związku z budową elektrowni Wallerawang Power Station.Na pamiątkę dawnych czasów ostało się tylko pianino (do obejrzenia w Eskbank House Museum w Lithgow), na pamiatkę pobytu Darwina mamy pomniczek nad jeziorem, a na pamiątkę pobytu Strzeleckiego...nic. Póki co...
Ernestyna Skurjat-Kozek
| 
