| W ramach obchodów 200-lecia Australii, dwadzieścia pięć lat temu, Polacy wystawili kilka monumentów dla upamiętnienia naszego udziału w Jubileuszu. Są to: obelisk Strzeleckiego w Maitland, tablica i płaskorzeźba popiersia Strzeleckiego na budynku uniwersytetu w Melbourne, pomnik Strzeleckiego w Jindabyne oraz pomnik Kościuszki w Cooma, u podnóża Mount Kosciuszko, najwyższej góry kontynentu australijskiego, której nazwę nadał sir Paweł Edmund de Strzelecki, najbardziej zasłużony Polak w historii Australii.
Chronologicznie pierwszy był obelisk Strzeleckiego wzniesiony w sercu miasta Maitland w Nowej Południowej Walii, dzięki Polakom zrzeszonym w Związku Polskim w NPW, oddział w Maitland i odsłonięty 3 maja 1988 roku, w rocznicę naszego święta narodowego. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele rządów federalnego i stanowego, zarządu miasta, organizacji australijskich, prasy, duchowieństwa oraz cała miejscowa Polonia. Pięć lat trwały starania i przygotowania. Dzięki zaangażowaniu miejscowych Polaków ich bezinteresownej pracy, dotacjom osób prywatnych, firm i organizacji społecznych polskich i australijskich, mógł stanąć ten pomnik. Jego kształt i miejsce usytuowania w centralnym parku miasta, przy ruchliwej szosie, obok biura informacyjnego dla turystów zostały starannie zaplanowane. Jest to ponad dwumetrowej wysokości obelisk w kształcie ostrosłupa, zbudowany z grubo ciosanych bloków kamiennych. Pod odlanym z brązu naturalnej wielkości profilem badacza umieszczona jest pamiątkowa tablica. Zamierzeniem autorów było, aby kształtem nawiązywał do obelisków Strzeleckiego w Gippsland wzniesionych w 1924 roku i aby przetrwał wieki.
Płaskorzeźba popiersia Strzeleckiego i pamiątkowa tablica na budynku Earth Science, Melbourne University, róg ulic Elgin i Swanson odsłonięta została 19 czerwca 1988 roku z udziałem przedstawicieli rządu, miasta, uniwersytetu oraz Polonii melbourneńskiej. Autorem udanego dzieła jest artysta – plastyk George Friml, a ufundowane zostało przez Polsko – Australijskie Towarzystwo Kulturalne w Melbourne. Równocześnie na Wydziale Geologii otwarto wystawę poświęconą pamięci polskiego badacza.
Obelisk Strzeleckiego w Maitland |
Płaskorzeźba na University of Melbourne |
Trzeci z kolei monument, pomnik Pawła Edmunda Strzeleckiego w Jindabyne (NPW) został odsłonięty 14 listopada 1988 roku. Na tę uroczystość przybył przedstawiciel Rządu PRL, przedstawiciel władz Australii, przedstawiciele polskiej ambasady oraz przedstawiciele polskich organizacji współpracujących z konsulatem. Rada Naczelna Polskich Organizacji w Australii zbojkotowała uroczystość. Pomnik stanowił dar Polski Ludowej dla Australii. Rzeźba autorstwa Jerzego Sobocińskiego z Poznania, tzn. statua odlana w brązie w Gliwicach, przetransportowana została do Australii w dwóch kontenerach. Rząd stanu Nowej Południowej Walii przyznał dotację w wysokości $45 000.- wcześniej zorganizowanemu na tę okoliczność Komitetowi Budowy Pomnika. Później dołączyła Australijsko – Polska Izba Handlowa.
Ponad czterometrowa postać Strzeleckiego posadowiona została na trzymetrowej wysokości postumencie w Banjo Paterson Park nad jeziorem Jindabyne, w miejscowości o tej samej nazwie. Polski badacz w pofałdowanym, ciężkim, sięgającym do kostek płaszczu, w lewym ręku trzyma mapę z zaznaczonymi odkryciami, które ma dokonać, prawą wskazuje Górę Kościuszki. Jest to typowy przykład socrealizmu w polskiej sztuce tamtych lat.
Z inicjatywy prezydium Rady Naczelnej Polskich Organizacji w Australii, w 1988 roku powołano Komitet Budowy Pomnika Tadeusza Kościuszki w Cooma (NPW), pod przewodnictwem dr. Z. Łuk-Kozika inicjatora budowy pomnika. Pieniądze zebrano wśród Polonii australijskiej, dr Łuk-Kozika osobiście wyasygnował $ 5 000.-, a Zarząd Główny Związku Polskiego w NPW wynegocjował na ten cel $ 20 000.- od rządu stanowego. Zebrane dotacje przekroczyły sumę potrzebną na budowe pomnika. Nadwyżkę przeznaczono na odnowienie tablicy pamiątkowej na Górze Kościuszki, umieszczonej tam w 1940 roku z inicjatywy konsula W. Noskowskiego. Na uroczystość odsłonięcia pomnika przybyli przedstawiciele władz australijskich federalnych i stanowych, parlamentu, gminy Cooma – Monaro, duchowieństwa oraz organizacjii polonijnych z Sydney, Melbourne i Canbery.
Pomnik jest dziełem Stanisława Ostoji – Kotkowskiego, „wizjonerskiego artysty” jak stwierdza UNESCO, którego dokumenty włączyło w 2008 roku do listy „Pamięć Świata”. Sześciometrowej wysokości obelisk wykonany jest ze stali. Ściany symbolizują stylizowane rogatywki kosynierów. Medalion w brązie wykonany przez znanego rzeźbiarza Johna Dowie, przedstawia popiersie Tadeusza Kościuszki w czapce z piórem noszoną przez powstańców. Jako ciekawostkę można podać, że na tablicy w języku angielskim nazwisko naczelnika widnieje z polskim znakiem diakrytycznym.
Pomniki te są przyczynkiem do zaznaczenia naszej obecności w dziejach Australii.
Witold Łukasiak
Obelisk Kościuszki w Cooma |
Pomnik Strzeleckiego w Jindabyne |
| 
