| Jako sie rzekło, w czasie badań nad Kościuszką w niewoli carskiej, dokopałam się do masy przeciekawych materiałów nie tylko o Kościuszce, ale i o tej damie, która mu zafundowała dwuletnie "wakacje" w Twierdzy Pietropawłowskiej. Caryca Katarzyna II to niezwykle ciekawa postać, przez pokolenia Polaków znienawidzona jako inicjatorka zaborów Polski; była uosobieniem tyranii i despotuzmu; słynęła ze swej bezwzględności i okrucieństwa. Ale w innych krajach widziano ją jako reformatorkę, kobietę inteligentną, oczytaną. Jakie aspekty jej osbowości zainteresowały Ewę Stachniak, która aż dwie powieści o cesarzowej napisała? Pod koniec ub. roku nakładem krakowskiego wydawnictwa Znak ukazała się powieśc pt. "Cesarzowa nocy.Historia Katarzyny Wielkiej". Zaraz będziemy o niej mówic.
Ewa Stachniak, wrocławianka, anglistka. Do Kanady przyjechała w 1981 roku na stypendium doktoranckie Uniwersytetu McGill w Montrealu. Doktorat poświęcony twórczości Stefana Themersona, polskiego pisarza piszącego w Londynie po angielsku, obroniła w 1988 roku na anglistyce w McGill University. Pisze po angielsku odkrywając przed kanadyjczykami i czytelnikami kręgu angielskiego dylematy i mentalnośc narodu polskiego, np. powieść pt. Garden of Venus oparta jest na motywach z życia Zofii Potockiej, żony Szczęsnego Potockiego. W Cesarzowej nocy autorka nakreśliła portret psychologiczny Katarzyny Wielkiej, zarówno jako surowej władczyni, jak i kobiety (matki, żony, kochanki, babki), która miała swoje potrzeby. Kobiety poszukującej miłości, bliskości i namiętności.
www.znak.com.pl/kartoteka,ksiazka,5443,Cesarzowa-nocy
Katarzyna była Wielka - wywiad z Ewą Stachniak
W wywiadzie, do którego link widnieje powyżej, Stachniak pisze: "Wynotowałam dokładnie symptomy, o których pisali jej pamiętnikarze. Wzmianki o tym, że miała otwarte wrzody na nogach. Skonsultowałam wszystko z lekarzami. Nie mieli wątpliwości: już kilka lat przed udarem Katarzyna chorowała na cukrzycę drugiego stopnia. Nie tylko nie była leczona, ale jeszcze nadworny medyk zalecił jej codziennie kieliszek słodkiego czerwonego wina. Najgorsze, co mógł zrobić. Jej zakończenia nerwowe straciły ukrwienie. Nic nie czuła." Ta informacja bardzo mnie zaskoczyła, ponieważ w wielu żrodłach można było znależć informacje, że caryca praktycznie na nic poważnie nie chorowała.
Okazuje się, że nie tylko na cukrzycę chorowała. Aleksiej Orłow, jej kochanek, który drogą przewrotu pałacowego [czytaj: morderstwa] wyniósł ją na tron, zaraził ją syfilisem. Ale syfilisem była ona zarażona już wcześniej, przez pierwszego kochanka. I tą chorobą tłumaczą się jej poronienia, a także szaleństwo jej znienawidzonego syna Pawła. Tego samego, który po jej śmierci uwolnił Kościuszkę i obsypał go darami. Dla carycy, wartość odsuniętego na margines dworskiego życia carewicza Pawła polegała na tym, że był ojcem jej wnuków, które bardzo kochała, po swojemu wychowywała, a Aleksandra szykowała na swego następcę. Wychodzi na to, że Kościuszko miał wiele szczęścia, bo zmieścił się w okienku czasowym między zaprzysiężeniem cara Pawła I, uważanego za chorego szaleńca, a jego zamordowaniem.
Już Niemcewicz w swych Pamiętnikach pisał, że obaj z Kościuszką bali się odmówic przyjęcia szczodrych darów od Pawła w strachu, żeby mu się nie narazić. Mógł się naprawdę wściec! Był nieobliczalny i nasi o tym wiedzieli. Jak mówi Stachwiak "- Jego ostatnie lata to paranoja. Dekrety w stylu: nikt nie może wyprzedzić mojego powozu, bo Sybir. Wydawał dekret rano, więc nikt o nim nie wiedział, ale co z tego."
Fragmenty powieści - tutaj
Autorka Ewa Stachniak |
Wielokrotna monogamia - rozważania na temat kochanków carycy
Opinie czytelników - Agnieszka
Tak... na temat carycy Katarzyny II i jej szalonego syna cara Pawła I napisano wiele książek. To co nas interesuje ze względu na dzieje Polski i samego Kosciuszki to są tysiące stron. Trudno napisać scenariusz filmu na 20 stron, gdzie niuanse historyczne będą jasne i czytelne. Stąd moja kampania publikowania w Pulsie Polonii jak największej ilości materiałów, które nam epokę kościuszkowską przybliżą.
Od Pamiętników Niemcewicza, naocznego świadka wydarzeń, po bardzo współczesne powieści, jak Cesarzowa nocy.
W Posłowiu do Cesarzowej nocy autorka nakreśliła dalsze dzieje bohaterów książki.
Caryca Rosji Katarzyna II zmarła o 21.45 dnia 6 listopada
1796 roku, trzydzieści sześć godzin po paraliżującym wylewie.
Nie sposob ustalić, ile przytomności zachowała, choć relacje
świadkow mowią, że usiłowała coś powiedzieć i ścisnąć ręce
jednej ze służących.
Z chwilą śmierci Katarzyny jej syn Paweł Piotrowicz został carem
Pawłem I i przez następne cztery lata usiłował przekreślić wszystko,
w co wierzyła jego matka. Pogrzeb Katarzyny stał się pierwszym
znakiem jego determinacji, by wymazać pamięć o matce i jej spuściźnie.
Początkowo Paweł nie chciał wyprawić jej pogrzebu państwowego,
ustąpił dopiero, kiedy zasugerowano mu, że takie posunięcie
mogłoby osłabić monarchię. Ekshumował ciało Piotra III,
koronował go pośmiertnie i umieścił jego trumnę w Pałacu Zimowym, obok trumny Katarzyny. Następnie obie trumny były
wystawione w Twierdzy Pietropawłowskiej, zanim pochowano je
obok siebie w katedrze Świętych Piotra i Pawła. Daty ich śmierci
nie zostały wygrawerowane na grobowcu, co miało sugerować, że
tych dwoje rządziło razem.
Kolejną manifestacją nienawiści Pawła była jego wizyta u uwięzionego
generała, Tadeusza Kościuszki, ktorego nowy car przeprosił
za działania swojej matki w Polsce i uwolnił go oraz innych
polskich więźniow politycznych. Paweł wyprawił także posłańcow
do Grodna i zaprosił krola Stanisława Augusta Poniatowskiego,
by przyjechał zamieszkać w Sankt Petersburgu jako carski gość,
ofiarowując mu Pałac Marmurowy jako jego oficjalną rezydencję. Złamany polityczną klęską krol zmarł 12 lutego 1798 roku.
Aleksander, ktory jako kolejny car, Aleksander I, zwyciężył
w 1812 roku Napoleona Bonapartego, drogo zapłacił za to, że
nie chciał czy nie mogł uczynić zadość życzeniu babki, by zostać
jej następcą. Zmuszony przyglądać się coraz bardziej niepoczytalnym
rządom swojego ojca, zgodził się na przewrot
pałacowy, ktory zakończył się morderstwem Pawła – zbrodnią,
ktorej nigdy sobie nie wybaczył. Jako że historia obfituje
w niespodziewane zwroty akcji, jednym z uczestnikow przewrotu
był Płaton Zubow, ostatni faworyt Katarzyny.
Adam Czartoryski, przyjaciel, przed ktorym młody Aleksander
ujawnił swoje uczucia dotyczące roli Rosji w polityce europejskiej,
pozostał jego przyjacielem. Po wstąpieniu na tron Aleksander
uczynił Czartoryskiego rosyjskim ministrem spraw zagranicznych.
Za wiedzą i zachętą Aleksandra Adam wyznał miłość żonie Aleksandra,
Elżbiecie, niespełnioną miłość, ktorą dzielili i pielęgnowali
aż do końca życia. Po śmierci Aleksandra w 1825 roku książę Adam odwrocił się od Rosji i wziął udział w polskim powstaniu
w 1831 roku. Kiedy książę Adam umarł we Francji w 1861 roku,
jako niekoronowany krol Polski na wygnaniu, jego paryska rezydencja,
Hotel Lambert, była już centrum życia politycznego
i artystycznego. Tam właśnie Fryderyk Chopin dawał koncerty,
a George Sand odczytywała fragmenty swoich powieści.
Wielka księżna Aleksandra Pawłowna już nigdy więcej nie zobaczyła
Gustawa Adolfa po jego wyjeździe z Rosji. Trzy lata po
śmierci babki poślubiła arcyksięcia Austrii. Zmarła w 1801 roku,
w wieku lat siedemnastu, urodziwszy martwą coreczkę.
Gustaw Adolf IV, krol Szwecji od 1792 roku, ożenił się z Fryderyką
Badeńską i został zmuszony do abdykacji i ucieczki z kraju
po siedemnastu latach rządow, uznanych za niekompetentne
i nieobliczalne.
Konstanty, ktory niegdyś miał rządzić Konstantynopolem jako cesarz
nowego Bizancjum, w dalszym ciągu znęcał się nad swoją żoną
Anną Fiodorowną, dopoki nie uciekła od niego w 1799 roku. Pomimo
licznych wysiłkow mających na celu pogodzenie tych dwojga,
Anna (ktora wrociła do panieńskiego nazwiska Julia Henrietta
Ulrika von Sachsen-Coburg-Saalfeld) nie zgodziła się na powrot
do Rosji. Dożyła swoich dni w Niemczech jako rozwodka.
Konstanty ożenił się ponownie z Polką, Joanną Grudzińską.
Aleksander uczynił go wielkorządcą Krolestwa Polskiego, a Konstanty
zamieszkał w Warszawie, gdzie często nocami sprowadzano
do niego Chopina, by grał mu na fortepianie, łagodząc w ten
sposob jego owiane złą sławą napady furii. Zmarł w 1831 roku.
Queenie, albo Anna Stiepanowna Protasowa, pozostała na dworze
przez długie lata po śmierci Katarzyny, jako barwna i powszechnie
kochana postać. Została powiernicą Marii Fiodorowny i zapewniała
jej wsparcie i pociechę w trudnych latach po zamordowaniu
Pawła. Queenie umarła w 1826 roku w wieku osiemdziesięciu
jeden lat.
Wiszka, albo Maria Sawiszna Pierekusichina, służąca Katarzyny i jedna z jej licznych szpiegow, zmarła w 1826 roku.
Maria Sawiszna Pierekusichina |
Podziękowania. Cesarzowa nocy to wprawdzie fikcja literacka, ale nie mogłaby
powstać bez istniejących biografii Katarzyny Wielkiej,
i jestem zobowiązana ich autorom, zarowno żyjącym, jak
i nieżyjącym.
Douglas Smith zredagował i przetłumaczył Love & Conquest.
Personal correspondence of Catherine the Great and prince
Grigory Potemkin (DeKalb 2004), fascynujące świadectwo
związku carycy z mężczyzną, ktory był największą miłością
jej życia. W swojej powieści wykorzystałam liczne wyrażenia
i zwroty z listow Katarzyny do Potiomkina oraz jego odpowiedzi.
Podobnie frapująca i bogata w szczegoły jest biografia
piora Simona Sebaga Montefiorego Potiomkin. Książę książąt
(Warszawa 2006).
Sprawozdanie, ktore fikcyjna Katarzyna czyta na temat
stosunkow między wielkim księciem Aleksandrem a księciem
Adamem Czartoryskim, opiera się na opublikowanych wspomnieniach
księcia Adama Pamiętniki i memoriały polityczne
1776–1809 (Warszawa 1986).
Podczas pisania tej powieści towarzyszyły mi stale liczne
biografie ostatniej carycy Rosji. Dwie najnowsze, Catherine
the Great. Love, sex and power Virginii Rounding (London
2006) oraz Katarzyna Wielka. Portret kobiety (Krakow 2012),
były bardzo pomocne, podobnie jak dziewiętnastowieczne
opisy Katarzyny i jej syna Pawła piora Kazimierza Waliszewskiego.Szczegolne podziękowania należą się, jak zawsze, mojemumężowi, Zbyszkowi.
|
