| Wprowadzenie. W świetle burzliwych debat o podwójnym obywatelstwie w Australii warto sobie przypomnieć jak obywatelstwo polskie jest regulowane w Polsce. W zwiazku z tym przedstawiam poniżej zebrane informacje na ten temat.
Czym jest obywatelstwo? Obywatelstwo jest więzią prawną łączącą jednostkę z państwem. Wynikają z niej określone w konstytucji prawa i obowiązki jednostki wobec państwa oraz analogiczne – państwa wobec jednostki. Podstawowy katalog sformułowano w rozdziale II Konstytucji RP.
Podstawowym sposobem nabywania obywatelstwa jest uzyskanie go z faktu przyjścia na świat (pierwotne nabycie obywatelstwa).
Obywatelstwo polskie w skrócie. Obywatelstwo polskie jest co do zasady „dziedziczone” po przodkach nawet jeśli ktoś urodził się już za granicą. Dlatego dziecko nabywa - z mocy prawa – obywatelstwo polskie przez urodzenie z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie, bez względu na miejsce urodzenia dziecka w Polsce czy za granicą. (Art. 14 pkt 1ustawy o obywatelstwie polskim).
Dlatego osoby pochodzenia polskiego muszą po prostu sprawdzić czy ich przodkowie mieli obywatelstwo polskie. Warunki nabycia obywatelstwa polskiego zmieniały się od 20 stycznia 1920 roku, kiedy to weszła w życie pierwsza ustawa o obywatelstwie polskim.
Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba, że sam się go zrzeknie i Prezydent RP wyrazi na to zgodę. Osoby, które nabyły obywatelstwo polskie na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów, następnie uchylonych lub zmienionych, jeśli obywatelstwa polskiego nie utraciły, zachowują je zgodnie z przepisami obowiązującymi w dacie jego nabycia. Z punktu widzenia przepisów osoba, która obywatelstwo utraciła może się ubiegać o jego przywrócenie.
Należy pamiętać, iż posiadanie zarówno obywatelstwa polskiego jak i obywatelstwa innego państwa nie pozbawia danej osoby praw i obowiązków, wynikających z posiadania obywatelstwa polskiego. Będąc jednakże obywatelem polskim i równocześnie obywatelem innego państwa, nie można powoływać się ze skutkiem prawnym przed polskimi organami władzy państwowej na to inne obywatelstwo i na wynikające z niego prawa i obowiązki. Posiadanie obywatelstwa innego kraju nie zwalnia obywatela polskiego z obowiązku podporządkowania się prawu polskiemu. Prawo to traktuje takie osoby tak jakby były obywatelami wyłącznie Polski i zakłada, że jesteśmy świadomi iż obowiązują nas prawa i obowiązki takie same jak wszystkich obywateli. Oznacza to, w obliczu prawa polskiego, że nie możemy się „wymawiać” obcym obywatelstwem i zobowiązaniami wobec innego kraju.
Samo zawarcie związku małżeńskiego przez obywatela polskiego z osobą niebędącą obywatelem polskim nie powoduje automatycznie zmian w obywatelstwie małżonków.
Nabycie obywatelstwa polskiego może być istotną kwestią dla osób, które pochodzą z krajów nie należących do Unii Europejskiej. Obywatel polski, jak również cudzoziemiec, który nabywa obywatelstwo polskie, jest bowiem automatycznie obywatelem Unii Europejskiej i może korzystać z wielu praw i swobód, jakie przysługują obywatelom polskim z racji członkostwa Polski w UE.
Dokumentem potwierdzającym posiadanie obywatelstwa polskiego jest ważny polski paszport lub dowód osobisty.
Z powyższych względów znajomość podstawowych informacji dotyczących nabycia obywatelstwa oraz problemów z tym związanych jest bardzo istotna.
Zasady obywatelstwa Rzeczypospolitej Polskiej.
Z głównych aktów prawnych, regulujących kwestię obywatelstwa w Polsce można wyprowadzić szereg ogólnych zasad dotyczących tej kwestii na gruncie prawnym. Na mocy art. 34 Konstytucji można stwierdzić, iż:
podstawową formą uzyskania obywatelstwa w Polsce jest prawo krwi (zasadę prawa ziemi stosuje się pomocniczo);
kwestie dotyczące obywatelstwa należą do materii ustawowej (art. 34 Konstytucji mówi, iż „inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa”);
obywatel polski nie może utracić obywatelstwa inaczej, niż przez jego zrzeczenie się.
Z Ustawy o obywatelstwie polskim (DZ.U. z 2017 r. poz. 1462) wynikają trzy główne zasady:
* zasada ciągłości obywatelstwa polskiego
Wyrażona w art. 2 ustawy zasada ciągłości obywatelstwa polskiego gwarantuje trwałość obywatelstwa w czasie, począwszy od momentu jego nabycia, zgodnie z obowiązującymi w tym czasie przepisami, niezależnie od zmian, jakim podlega ustawodawstwo dotyczące obywatelstwa. Oznacza to, iż osoby, które nabyły obywatelstwo polskie na podstawie dawnych przepisów, następnie uchylonych lub zmienionych, jeśli obywatelstwa polskiego nie utraciły, zachowują je zgodnie z przepisami obowiązującymi w dacie jego nabycia. Zasada ta jest równocześnie dyrektywą dla właściwych organów administracji publicznej w postępowaniu o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego.
* zasada wyłączności obywatelstwa polskiego
Wprowadzona przepisem art. 3 ustawy, zasada wyłączności obywatelstwa polskiego wiąże się ściśle z problemem podwójnego (lub wielokrotnego) obywatelstwa, tworzy bowiem jasną dyrektywę kolizyjną w przypadku jego zaistnienia i pozwala na usuwanie jego niekorzystnych skutków. Projekt ustawy przyjmuje zasadę dopuszczalności wielości obywatelstw przy utrzymaniu bezwzględnego priorytetu obywatelstwa polskiego. Obywatel polski może posiadać równocześnie obywatelstwo polskie i obywatelstwo państwa obcego, ale nawet wówczas posiada wobec Rzeczypospolitej Polskiej takie same prawa i obowiązki, jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie, tj. nie może wobec władz polskich powoływać się ze skutkiem prawnym na posiadane równocześnie obywatelstwo obce lub na wynikające z niego prawa i obowiązki.
* zasada równouprawnienia małżonków w obywatelstwie RP
Wyrażona w art. 5 ustawy zasada równouprawnienia małżonków w obywatelstwie RP oznacza, że zawarcie związku małżeńskiego przez obywatela polskiego z osobą niebędącą obywatelem polskim nie powoduje zmian w obywatelstwie małżonków oraz zmiana obywatelstwa jednego z małżonków nie pociąga za sobą zmiany obywatelstwa drugiego małżonka.
Sposoby uzyskania polskiego obywatelstwa.
Uzyskanie polskiego obywatelstwa reguluje Ustawa z 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim, która weszła w życie w całości 15 sierpnia 2012.
Nabycie obywatelstwa polskiego może nastąpić na cztery sposoby:
z mocy prawa,
przez nadanie obywatelstwa polskiego,
przez uznanie obywatelstwa polskiego, lub
przez przywrócenie obywatelstwa polskiego.
Nabycie obywatelstwa polskiego z mocy prawa.
Nabycie obywatelstwa polskiego z mocy prawa uzyskuje się przez urodzenie, znalezienie lub przysposobienie. Nabycie obywatelstwa poprzez urodzenie następuje wtedy, gdy co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim (zasada krwi, z łac. ius sanguinis), lub w przypadku, gdy małoletni urodził się na terytorium RP, a jego rodzice są nieznani, nie posiadają żadnego obywatelstwa lub ich obywatelstwo jest nieokreślone (zasada ziemi, z łac. ius soli). Małoletni nabywa również obywatelstwo polskie jeżeli zostanie znaleziony na terytorium RP, a jego rodzice nie są znani. Aby małoletni uzyskał obywatelstwo polskie przez przysposobienie, musi ono nastąpić przez osobę lub osoby posiadające obywatelstwo polskie przed ukończeniem przez niego 16 lat – wtedy przyjmuje się, że małoletni nabył obywatelstwo polskie z dniem urodzenia.
Nabycie obywatelstwa polskiego przez nadanie.
Obywatelstwo polskie można nabyć poprzez wniosek do Prezydenta RP o nadanie obywatelstwa polskiego. Prezydent RP nadaje obywatelstwo lub odmawia jego nadania w drodze postanowienia. Postepowanie w tym przedmiocie nie podlega przepisom postępowania administracyjnego, decyzja Prezydenta RP jest uznaniowa i od rozstrzygnięcia Prezydenta RP nie można złożyć odwołania. Możliwe jest jednak ponowne złożenie wniosku wraz z kompletem wymaganych dokumentów. Postępowanie przed Prezydentem jest dosyć sformalizowane i jakikolwiek brak w dokumentach skutkuje odrzuceniem wniosku. Dokumenty przedłożone do Prezydenta RP nie podlegają zwrotowi. Datą nabycia obywatelstwa polskiego przez cudzoziemca jest dzień wydania tego postanowienia.
Nabycie obywatelstwa polskiego przez uznanie.
Trzecią formą uzyskania obywatelstwa jest uznanie za obywatela polskiego cudzoziemca, który spełnia warunki wskazane w art. 30 w/w ustawy. Zgodnie z tym przepisem, uznany za obywatela polskiego może być m.in. cudzoziemiec przebywający nieprzerwanie na terytorium RP co najmniej od 3 lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich lub na podstawie prawa stałego pobytu, który: posiada w RP stabilne i regularne źródło dochodu oraz tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego pozostaje co najmniej od 3 lat w związku małżeńskim z obywatelem polskim lub nie posiada żadnego obywatelstwa. Uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego następuje na jego wniosek składany do wojewody, który wydaje w tym przedmiocie decyzję.
Przywrócenie obywatelstwa polskiego.
Można wreszcie uzyskać obywatelstwo polskie w drodze jego przywrócenia, co następuje na wniosek cudzoziemca składany ministrowi spraw wewnętrznych i administracji.
Utrata obywatelstwa polskiego.
Konstytucja RP jednoznacznie określa, że jedynym sposobem utraty polskiego obywatelstwa jest jego zrzeczenie się. Państwo samo nie może odebrać obywatelstwa jednostce.
Art. 46 ustawy z 2009: Obywatel polski, który zrzeka się obywatelstwa polskiego, traci obywatelstwo polskie po uzyskaniu zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Do wniosku trzeba załączyć m.in. dokument potwierdzający posiadanie obywatelstwa innego państwa lub przyrzeczenie jego nadania.
Podwójne obywatelstwo w Polsce.
Obywatel Polski może posiadać równocześnie obywatelstwo polskie i obywatelstwo innego państwa. W przypadku, gdy osoba ma podwójne obywatelstwo – polskie i innego kraju – to wobec Polski ma takie same prawa i obowiązki jak osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie. Oznacza to, że taka osoba nie może wobec władz polskich powoływać się ze skutkiem prawnym na posiadanie równocześnie obywatelstwa innego państwa i na wynikające z niego prawa i obowiązki.
Osoba, ubiegająca się o uznanie, nadanie lub przywrócenie obywatelstwa polskiego nie musi zrzekać się swojego dotychczasowego obywatelstwa.
Przed złożeniem wniosku o uznanie za obywatela polskiego warto również dowiedzieć się, jak kraj pochodzenia osoby składającej wniosek reguluje zagadnienie podwójnego obywatelstwa. Niektóre państwa nie uznają podwójnego obywatelstwa i w momencie, gdy osoba nabywa obywatelstwo innego kraju, może ona automatycznie utracić swoje dotychczasowe obywatelstwo. Dlatego warto zasięgnąć informacji o regulacji podwójnego obywatelstwa w obu państwach.
Potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego.
Zgodnie z art.55 ust.1 ustawy, decyzję w sprawie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty wydaje na wniosek osoby, której postępowanie dotyczy, lub podmiotu, który wykaże interes prawny lub ciążący na nim obowiązek uzyskania decyzji, wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby, której postępowanie dotyczy.
Osoby zamieszkałe poza granicami Polski mogą zwrócić się do właściwego wojewody za pośrednictwem polskiego konsula. Jednocześnie należy wskazać, iż zgodnie przepisem art.40 § 4 Kpa „Strona zamieszkała za granicą lub mająca siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w kraju, jest obowiązana wskazać w kraju pełnomocnika do doręczeń”. Oznacza to wprost, iż wnioskodawcy zamieszkali za granicą, którzy nie ustanowili pełnomocnika w Polsce, są zobowiązani do wskazania pełnomocnika do doręczeń w Polsce tzn. osoby uprawnionej do odbioru korespondencji w Polsce wraz z jej adresem
Wniosek składa się na formularzu określonym rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych. Wniosek o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego zawiera dane osoby, której potwierdzenie dotyczy, i jej wstępnych do drugiego stopnia oraz informacje o istotnych okolicznościach niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego i prawnego. Należy podkreślić, iż wnioskodawca do wniosku obowiązany jest dołączyć dokumenty potwierdzające dane i informacje zawarte we wniosku.
Dla ustalenia podstawy nabycia i utraty obywatelstwa polskiego miarodajne są przepisy obowiązujące w chwili zdarzenia lub czynności, na skutek których nastąpiło nabycie lub utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa lub decyzji właściwego organu. W trakcie prowadzonego postępowania wojewoda dąży do zebrania dowodów pozwalających na wydanie decyzji jednoznacznie rozstrzygającej kwestię posiadania obywatelstwa polskiego przez zainteresowaną osobę.
Jerzy Kortyński
| 
