| U progu jubileuszy wielkich rocznic narodowych: 100-LECIA ZAKOŃCZENIA I WOJNY ŚWIATOWEJ, 100-LECIA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI PRZEZ POLSKĘ, 100-LECIA WYBUCHU POWSTANIA WIELKOPOLSKIEGO, w trwającym jubileuszu 1050-LECIA PIERWSZEGO BISKUPSTWA W POLSCE, Wielkopolanie chwalą Polskę - ukochaną Ojczyznę, dla której byli zawsze gotowi poświęcać wiele, a nawet to co dla nich najważniejsze, czyli własne życie. W dzisiejszych czasach deklarowanie tak górnolotnych oświadczeń jest zbędne, każde życie jest dużo warte, wszystkim potrzebne, aby dla tej Ojczyzny robić wiele dobrego, a najczęściej uczciwie pracować oraz pomnażać jej pomyślność i chwałę. W przeszłości dla wielu ludzi Polska, nasza Ojczyzna była nieraz matką surową, lecz zawsze pamiętano, że matka to rzecz święta i matka jest tylko jedna.
Jako Poznaniaka, Wielkopolanina, Polaka i Europejczyka fascynują mnie wydarzenia historyczne, które miały miejsce w mojej małej Ojczyźnie Wielkopolsce. Jestem pełen podziwu dla tradycji patriotycznych Wielkopolan, które „wybuchały”, gdy z Ojczyzną działo się coś niedobrego.
W II połowie XVIII wieku w Europie doszło do niebywałych wydarzeń w jej ówczesnych dziejach, a mianowicie jeden kraj – Polska została podzielona (rozkradziona) przez trzy kraje sąsiednie Austrię, Prusy i Rosję, co nazwano zaborami. Miały one miejsce: I zabór w 1772 r., II zabór w 1793 r., III zabór w 1795 r. Austria zajęła 18%, Prusy 20%, Rosja 62% obszaru Polski. W dużym stopniu także Polacy byli sprawcami tej naszej największej tragedii narodowej w wyniku której Polska na 123 lata (data III zaboru) zniknęła z mapy Europy, a jej obywatele przez wiele lat opuszczali nie istniejącą Ojczyznę i udawali się na emigrację.
Wielkopolska została zawładnięta przez Prusy w 1793 r. (II zabór), a Wielkopolanie zarówno z urodzenia, jak i z wyboru nie pogodzili się z tą sytuacją i rozpoczęli walkę o odzyskanie utraconej niepodległości, która trwała od pierwszego do ostatniego dnia zaboru. Walka ta rozpoczęła się 27 stycznia 1793 r. w Kargowej starciami garnizonu polskiego, dowodzonego przez kapitana Stefana Więckowskiego z wojskami batalionu pruskiego, dowodzonego przez majora Von Milkau. Znane są także potyczki dwóch Szwadronów Jazdy Polskiej, dowodzonych przez brygadiera Henryka Dąbrowskiego w pierwszych dniach lutego 1793 r. z oddziałami pruskimi, którym utrudniano zajęcie miasta Gniezna.
Ze zbioru Tow. im. H. Cegielskiego – Edmund Dudziński w roli Paderewskiego |
Walka Wielkopolan zakończyła się 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu wybuchem Powstania Wielkopolskiego. Wolności nikt nam nie podarował, Wielkopolanie sami musieli ją odzyskać i dzisiaj są dumni z osiągnięć swoich przodków. Droga do tego celu była długa i nazwano ją pracą od podstaw lub pracą organiczną i co ważne podjęły ją dobrowolnie wszystkie warstwy społeczeństwa wielkopolskiego, współcześnie nosi ona często nazwę NAJDŁUŻSZEJ WOJNY NOWOCZESNEJ EUROPY. Wojna o tej nazwie to także ważny polski serial filmowy (13 odcinków), nakręcony w 1982 r. na podstawie scenariusza Andrzeja Twardochliba (autora książki „Najdłuższa wojna”) i Stefana Bratkowskiego w reżyserii Jerzego Sztwiertnia, więcej patrz Internet. Uczestników tych wydarzeń było wielu i nie sposób opisać wszystkich, przytaczam jednak przykłady działalności osób najbardziej znaczących. Nazwiska ich w licznych przypadkach upamiętniono w nazwach ulic, jako patronów szkół, w licznych publikacjach, utworzono muzea, izby pamięci, fundowano pomniki i tablice pamiątkowe.
Józef Wybicki |
JÓZEF WYBICKI – urodził się 29 września 1747 r. w Będominie k/Kościerzyny. Był prawnikiem, publicystą, działaczem politycznym, pisarzem. W 1765 r. rozpoczął praktykę prawniczą w Poznaniu. W 1776 r. przeniósł się do Warszawy i działał w komisji przygotowującej Kodeks Andrzeja Zamoyskiego, napisał m.in. Myśli polityczne o wolności cywilnej, Listy patriotyczne. Odbył wiele podróży po Europie. W 1781 r. osiedlił się w Manieczkach k/ Śremu, gdzie zajmował się rolnictwem oraz twórczością literacką, m.in. pisał wiersze, najbardziej znany to „Modlitwa do domku”, komedie, dramaty, opery.
W okresie Insurekcji w 1794 r. był współpracownikiem Tadeusza Kościuszki, w 1797 r. w Reggio Emilia współuczestniczył w tworzeniu Legionów Polskich we Włoszech, dowodzonych przez gen. Henryka Dąbrowskiego. Tam napisał słynną Pieśń Legionów, nazwaną później Mazurkiem Dąbrowskiego, którą w 1927 r. uznano za polski hymn narodowy. W 1806 r. wspólnie z gen. H. Dąbrowskim zorganizował w Wielkopolsce powstanie przeciwko Prusakom. Po zakończeniu wojen napoleońskich odzyskał majątek w Manieczkach, gdzie zmarł 10 marca 1822 r., pochowany przy kościele św. Katarzyny w Brodnicy, od 1923 r. spoczywa w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan, przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu.
Gen. Henryk Dąbrowski |
HENRYK DĄBROWSKI – urodził się 2 sierpnia 1755 r. w Pierzchowcu k/Bochni. Był generałem, twórcą Legionów Polskich we Włoszech. W latach 1769-1792 służył w wojsku saskim. W 1792 r. w kraju reformował jazdę wojsk polskich. W 1793 r. stawiał opór pruskim wojskom zajmującym Gniezno. W 1794 r. uczestniczył w Insurekcji Kościuszkowskiej, po jej upadku wyjechał do Francji, gdzie tworzył oddziały polskie. W 1797 r. został dowódcą Legionów Polskich we Włoszech, a Józef Wybicki utrwalił na zawsze jego nazwisko w Pieśni Legionów czyli Mazurku Dąbrowskiego.
W 1806 r. przybył do Poznania, aby uczestniczyć w powstaniu przeciw Prusakom. Z nadania Napoleona otrzymał majątek w Winnej Górze w Wielkopolsce. W 1809 r. razem z Józefem Wybickim organizował powstanie w Wielkopolsce przeciw wojskom austriackim. W 1812 r. brał udział w wyprawie Napoleona na Rosję, w 1813 r. uczestniczył w bitwie pod Lipskiem. Po Kongresie Wiedeńskim pełnił dalej służbę wojskową, następnie był senatorem i wojewodą.
Zmarł 6 czerwca 1818 r. w Winnej Górze k/Środy Wlkp., pochowany w kościele św. Michała Archanioła. Serce generała spoczywa w urnie w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan, przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu. W dniu 10 czerwca b.r. Prymas Polski abp Wojciech Polak w 200-lecie śmierci gen. H. Dąbrowskiego modlił się z parafianami przy jego sarkofagu i powiedział m.in. „… Pieśń Legionów Polskich, która stała się naszym hymnem narodowym otwiera serce i umysł na wezwanie do solidarnej i pełnej oddania służby dla dobra umiłowanej Ojczyzny…”
Paweł Edmund Strzelecki |
PAWEŁ EDMUND STRZELECKI – urodził się 20 lipca 1797 r. w Głuszynie, dawnej wiosce, obecnie dzielnicy Poznania. Był największym polskim podróżnikiem, odkrywcą, geografem i geologiem. Jego dorobek badawczy i publicystyczny był tej miary, że przyniósł mu wielkość u współczesnych i chwałę u potomnych. Do napotkanych ludzi i społeczeństw podchodził z najlepszą wolą i pragnieniem polepszenia ich życia. O własne bezpieczeństwo nie dbał, sławy nie cenił, a jednak przyszła ona sama, mimo jego woli. Największą popularność przyniósł mu pobyt w Australii w latach 1839-1843, gdzie dokonał odkryć, które opublikował w książce p.t. „Nowa Południowa Walia i Ziemia van Diemena, wydanej w Londynie w 1845 r.
W dniu 12 marca 1840 r. w towarzystwie zaprzyjaźnionych Aborygenów wspiął się na najwyższy szczyt Alp Australijskich (2.228 m npm) i nazwał go Górą Kościuszki. W latach 1847-1849 przebywał w Irlandii, gdzie udzielał pomocy Irlandczykom dotkniętym klęską głodu. Zmarł 6 października 1873 r., pochowany na cmentarzu Kensal Green w Londynie, od 1997 r. spoczywa w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan, przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu. W 1988 r. w Jindabyne w Australii odsłonięto monumentalny pomnik P.E. Strzeleckiego, a w 2015 r. w Dublinie, w Irlandii odsłonięto tablicę upamiętniającą jego walkę z głodem.
Karol Marcinkowski |
KAROL MARCINKOWSKI – urodził się 23 czerwca 1800 roku w Poznaniu. Był lekarzem, działaczem społecznym i narodowym, współtwórcą pracy organicznej. Ukończył studia medyczne w Berlinie. W latach 1823-1830 prowadził praktykę prywatną w Poznaniu jako chirurg, ginekolog i położnik, był tytanem pracy medycznej i społecznej. Uczestniczył w Powstaniu Listopadowym (1830-1831), był szefem sztabu gen. Dezyderego Chłapowskiego na Litwie, po upadku Powstania był internowany. W latach 1832-1835 przebywał w Szkocji i Francji, gdzie uzupełniał wykształcenie medyczne.
W 1838 r. zainicjował w Poznaniu budowę słynnego Bazaru w którym ogniskowało się polskie życie patriotyczne. W 1841 r. stanął na czele Towarzystwa Pomocy Naukowej oraz założył Towarzystwo Wspierania Ubogich i Biednych. W latach 1841-1845 był członkiem Rady Miejskiej. Posiadał duży autorytet oraz opinię jednego z najlepszych lekarzy w Wielkopolsce. Jego bezinteresowna i ofiarna działalność sprawiła, że cieszył się uznaniem Wielkopolan oraz co dziwne władz pruskich. Zmarł 7 listopada 1846 r. w Dąbrówce Ludomskiej, pochowany na cmentarzu św. Marcina w Poznaniu, od 1923 r. spoczywa w kościele św. Wojciecha w Poznaniu. Jest patronem Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Hipolit Cegielski |
HIPOLIT CEGIELSKI – urodził się 6 stycznia 1813 r. w Ławkach k/Trzemeszna. Był nauczycielem, filologiem, naukowcem, dziennikarzem, wydawcą, politykiem i działaczem społecznym. Był także twórcą polskiego przemysłu, współtwórcą nowoczesnego rolnictwa, twórcą narodowej prasy polskiej oraz czołowym ideologiem pracy organicznej. Gorący patriota i prawy obywatel, powszechnie uznawany i szanowany, pozostawił po sobie trwały dorobek jako humanista, społecznik i przemysłowiec. W niezależności gospodarczej upatrywał niezależność bytu narodowego.
Zmarł 30 listopada 1868 r. w Poznaniu, pochowany na cmentarzu św. Marcina. Jego grób zlikwidowano w okresie okupacji hitlerowskiej, a jego późniejsze poszukiwania zakończyły się niepowodzeniem. W dniu 30 października 1985 r. na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu odsłonięto pomnik nagrobny poświęcony pamięci Cegielskiego. Imię Hipolita Cegielskiego „noszą jeszcze” Zakłady Przemysłu Metalowego w Poznaniu, jedne z najstarszych, najlepszych i największych w przeszłości zakładów przemysłowych w Polsce. Pamięć o Cegielskim pielęgnuje od 1998 r. Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu, dzięki któremu w centrum Poznania, w 2009 r., odsłonięto pomnik zasłużonego Wielkopolanina i Polaka.
Feliks Nowowiejski. Ze zbiorów Muzeum F. Nowowiejskiego |
FELIKS NOWOWIEJSKI – urodził się 7 lutego 1877 r. w Wartemborku (Barczewo) na Warmii. Był kompozytorem, dyrygentem, organistą, pedagogiem, organizatorem i dyrygentem chórów. Naukę muzyki pobierał w Świętej Lipce. Studia muzyczne pogłębiał w Berlinie i Ratyzbonie. W 1909 r. w Amsterdamie odbyła się premiera jego najsłynniejszego dzieła Quo Vadis, prezentowanego później 200 razy w miastach Europy oraz obu Ameryk. Napisał trzy oratoria, cztery symfonie, trzy poematy, pięć uwertur, dwa koncerty solowe, liczne utwory kameralne, fortepianowe, chóralne, msze i pieśni. W latach 1909-1914 był dyrektorem artystycznym Towarzystwa Muzycznego w Krakowie.
Skomponował muzykę do Roty Marii Konopnickiej, wykonanej po raz pierwszy w Krakowie, w 1910 r., w 500-rocznicę Bitwy pod Grunwaldem, która w latach 1910-1927 była polskim hymnem narodowym. W 1919 r. zamieszkał na stałe w Poznaniu, gdzie był wykładowcą w Konserwatorium. W 1924 r. napisał operę Legenda Bałtyku. Zmarł 18 stycznia 1946 r. w Poznaniu, spoczywa w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan, przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu. Jego dawne mieszkanie „Willa wśród róż” to obecnie Salon Muzyczny – Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu, nazywany także „Różą wśród willi poznańskiego świata kulturalnego”, więcej: www.nowowiejski.pl.
|
POWSTANIE WIELKOPOLSKIE – Od wielu lat Wielkopolanie obchodzą pod koniec miesiąca grudnia rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego, jedynego w naszych dziejach powstania zwycięskiego, uwieńczonego dwoma sukcesami militarnym i politycznym, które przyniosło Wielkopolsce niepodległość oraz pozwoliło na przyłączenie się do Polski, powstającej do istnienia po latach niewoli. Rok 2018 to 100-lecie wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Z tej okazji w Wielkopolsce odbywają się już liczne uroczystości, upamiętniające to jedno z najważniejszych wydarzeń w naszych dziejach narodowych. Przypomnijmy, że w dniu 26 grudnia 1918 r. w drodze do Warszawy, zatrzymał się w Poznaniu Ignacy Jan Paderewski, którego obecność okazała się być przysłowiową iskrą, powodującą wybuch Powstania Wielkopolskiego, które trwało od 27 grudnia 1918 r. do 29 czerwca 1919 r. i zostało zakończone zawarciem traktatu pokojowego w Trewirze.
Od 30 lat, corocznie 26 grudnia odbywa się inscenizacja przyjazdu I.J. Paderewskiego do Poznania na dawny Dworzec Cesarski. To patriotyczne widowisko organizują: Poznański Chór Nauczycieli im. I.J. Paderewskiego oraz jego dyrygent prof. Ryszard Łuczak. W osobę I.J. Paderewskiego od 15 lat wciela się Edmund Dudziński, zasłużony znawca i miłośnik Wielkopolski. Tegoroczne uroczystości centralne odbędą się w Poznaniu, Warszawie i Lusowie.
Tekst Wojciech Owsianowski
współpraca Zbigniew Szmidt & Marian Górny
|
