| The extraordinary life of Thaddeus Kosciuszko was celebrated around the world in 2017 during the UNESCO sanctioned Bicentennial of his passing. The fact that Kosciuszko died on 15th October, 1817 is well known, however, not so well known are the stories and eulogies arising from Kosciuszko’s funerals. Even less well known is the fact that although the great freedom fighter’s remains are at rest in Wawel, Krakow, Poland, his entrails are entombed at Zuchwil, Switzerland, and his peripatetic heart eventually came to rest and is on view in a crypt at the Royal Castle, Warsaw.
Several weeks after develping a high fever and suffering a stroke after a fall from a horse, the General died peacefully in his sleep on October, 15, 1817, in the room he was renting from his friend, Francis Xavier Zeltner, in Solothurn, Switzerland. Kosciuszko’s first funeral was held at the Jesuit Church in Solothurn on 19th October, 1817. His wish for a simple funeral was honoured:
The hero's funeral was simple and destitute of military pomp, but most impressive, owing to the universal sorrow and the large number of mourners to whom he had been a father,and who now followed his coffin with tears and lamentations. Six poor old men carried the coffin. The procession was headed by orphan children wearing mourning-scarfs and bearing flowers in their hands. The coffin was open that all Soleure might gaze once more at the dear features of the great and good man. Youths walked on either side, bearing, on black velvet cushions, Kosciuszko's sword, his hat, his baton, the regalia of the Cincinnati, and laurel and oak wreaths. The remains were placed in a leaden coffin in the Church of the Jesuits, at Soleure, after the solemn service of the dead had been celebrated. The authorities then affixed their official seals to it, whereupon the leaden coffin was inclosed in a wooden one, and deposited in the vault of the church.
Due to the fact that Kosciuszko’s body was embalmed, his internal organs, including his heart, were removed. Kosciuszko’s entrails were interred in the graveyard at Zuchwil and a monument with the inscription “Viscera Taddei Kosciuszko” was erected in 1820 and the memorial has been well cared for ever since.
Kosciuszko's entrails at the Zuchwil graveyard |
Kosciuszko's heart was kept for years in this decorative urn |
Kosciuszko's Heart in an urn, Warsaw Royal Castle |
It took several weeks for news of Kosciuszko’s death to reach the people of Poland, France, America and the rest of the world. A requiem mass for Kosciuszko was held on 31st, October 1817, at St. Roche Church. Here, Lafayette, Kosciuszko’s compatriot in the American War of Independence, in his eulogy to Kosciuszko stated that:
"To speak of Kosciuszko is to recall a man who was greatly respected by his enemies, even the very monarchy against whom he had fought. The name of Kosciusko belongs to the civilized world, and his virtues to humanity. Poland laments in him a patriot whose life was consecrated to the cause of her liberty and independence
Poland Laments Her Patriot
America Her Illustrious Defender;
France And Switzerland The Man
Of Beneficence And Virtue, And
Russia Admires The Enemy
Unshaken In His Principles
And Undaunted In Adversity. 
General De Lafayette |
President William Harrison |
Julian Ursyn Niemcewicz |
The people of Krakow learned of Kosciuszko’s death three weeks after his passing. The requiem mass in his honour was celebrated at the Capuchins’s Church on the 24th November, 1817, and later in the Cathedral. Niemcewicz eulogised:
The present melancholy solemnity — this homage to the dead — these flaming torches — this multitude of assembled nobles and people — these mournful accents of the reverend priest — all, all announce to us a bitter, an irreparable loss. But what can I add to the suggestions of your own feelings — what to the words of the reverend servant of religion?
(-)
To pronounce the name of Kosciuszko awakens in the heart of every Pole a thousand grateful, but, at the same time, a thousand mournful recollections; it recalls a pattern of civic virtue, that patriotism which flamed in his breast with the purest fire till his last sigh, his intrepid courage in battle, his manly perseverance in misfortune, his Roman simplicity of manners, and his modesty, which is always the inseparable companion of true merit.
(-)
Kosciuszko died, as it becomes every Christian to die, with pious trust in God, with calm and manly composure. Poor as Phocion and Cincinnatus, his prototypes, he forbad all splendid ceremony to be used at his funeral. The body of this man, who commanded thousands of armed followers in the field of honour, was carried to the abode of everlasting repose to us all, by six grey-haired paupers. Peace to thy shade, thou virtuous man! Receive the last adieu of thy lamenting countrymen (-) may thy remembrance always remain in a lively manner among us (-) Let it be simple as thy life —let it be without any inscription — thy name is enough."
FM: I found the English version of the Nemcewicz Eulogy in Relics of Literature by Stephen Collet. I know the original English version written by Niemcewicz is held in the Niemcewicz archive at Liberty Hall in New Jersey, but I do not know if the one from the Relics is a transcribed copy of this. I have not been able to find Niemcewicz Eulogy to TK in Polish. If anyone has a copy, please send it to us. As news of Kosciuszko’s death spread throughout the land, the Polish people grieved deeply as one and pined for his remains to be returned to his homeland.
On 16 December 1817, the Parliament of the Free City of Kraków ordered the Senate to appeal to Tsar Alexander I, who was considered as the main creator and protector of the Kraków Republic, to grant his consent to the transfer of Kościuszko's remains. The Tsar accepted the request and the authorities of Congress Poland gave Kraków "the privilege of guarding the ashes that are dear to the Polish heart". Prince Antoni Jabłonowski, Deputy Legal Secretary of the Kingdom of Poland was sent to Solothurn to transport the body of Kościuszko.
At about the same time the mournful news of the passing of General Kosciuszko spread throughout the United States, and sympathy was particularly heartfelt by his surviving compatriots in the American War of Independence. Kosciuszko’s death was memorailised in Washington DC, on the floor of the American Congress on January, 18th, 1818. Representative William H Harrison of Ohio who fought with Kosciuszko in the War, and who would later become the ninth American President, eulogised his compatriot thus:
In tracing the events of this great man's life, we find in him that consistency of conduct which is the more to be admired as it is so rarely to be met with. He was not at one time the friend of mankind, and at another the instrument of their oppression; but he preserved throughout his whole career those noble principles which distinguished him in its commencement — which influenced him, at an early period of his life, to leave his country and his friends, and in another hemisphere to fight for the rights of humanity.
(-)
His heroic valor in the field could only be equalled by his moderation and affability in the Walks of private life. He was idolized by the soldiers for his bravery and beloved and respected by the officers for the goodness of his heart, and the great qualities of his mind.
(-)
In his conversations with the intelligent men of our country, he acquired new views of the science of government and the rights of man. He had seen, too, that, to be free, it was only necessary that a nation should will it: and, to be happy, it was only necessary that a nation should be free. And was it not possible to procure these blessings for Poland , the country of his birth, which had a claim to all his efforts, to all his services?
That unhappy nation groaned under a complication of evils which has scarcely a parallel in history. The mass of the people were the abject slaves of the nobles; the nobles, torn into factions, were alternately the instruments and the victims of their powerful and ambitious neighbors. By intrigue, corruption, and force, some of its fairest provinces had been separated from the Republic, and the people, like beasts, transferred to foreign despots, who were again watching for a favorable moment for a second dismemberment. To regenerate a people thus debased, to obtain for a country thus circumstanced the blessings of liberty and independence, was a work of as much difficulty as danger. But, to a mind like Kosciusko’s, the difficulty and danger of an enterprise served as stimulants to
undertake it.
(-)
Such was the man, sir, for whose memory I ask from an American Congress a slight tribute of respect. Not, sir, to perpetuate his fame, but our gratitude. His fame will last as long as liberty remains upon the earth; as long as a votary offers incense upon her altar, the name of Kosciusko will be invoked. And if, by the common consent of the world, a temple shall be erected to those who have rendered most service to mankind—if the statue of our great countryman shall occupy the place of the „Most Worthy,‟ that of Kosciusko will be found by his side, and the wreath of laurel will be entwined with the palm of virtue to adorn his brow. At the beginning 1818, in Poland, Kantorbery Tymowski published his Elegy to the Death of Tadeusz Kosciuszko in the January edition of "Pamiętnik Warszawski".
Kantorbery Tymowski |
ELEGIA NA ŚMIERĆ TADEUSZA KOŚCIUSZKI
Jakiż to odgłos żałobny, ponury
uderza strwożone ucho?!
Posępnie zabrzmiał i głucho
niepodległy dzwon Solury.
Serce się żalem rozdziera...
na wolnej ziemi niezgiętego Tela
wolnego dosiągł zgon obywatela.
Polsko, KOŚCIUSZKO umiera!!!
Kościuszko nie żyje miły! -
usty żalu kraj powtórzył
i u JÓZEFA uśpiony mogiły
narodowy smutek ożył.
W łzach smutku tego pociecha!
Z tych łez, co chwale jego odpowiedne,
zda się, że rodzina Lecha
serce i oczy ma jedne.
Wdzięczność ojczyzny cnót rycerza żniwem,
jej głosu potomność słucha:
ona jest pierwszym ogniwem
nieśmiertelności łańcucha.
Mężów wolności imiona,
miłe i ziemi, i niebu,
powracają z wieków łona
i kiedy pamięć SEZOSTRYSÓW kona,
żyje Brutus bez pogrzebu.
Tak podobny mu w zaszczycie,
Wyższy może cnoty swemi,
nie ma KOŚCIUSZKO grobu w swojej ziemi,
lecz w sercach ziomków ma życie.
Uprzedź, Muzo, dziejów chlubę,
uwieńcz laurem imię lube
i na stratę drugiego bohatyra czuła
opowiedz chwałę, co dni jego snuła.
Czas narodów mści cierpienia,
swoboda przemocy karą:
ledwie wolności rozległy się pienia
nad daleką Delawarą,
gdzie Waszyngtona znaki powiewały,
niosą rycerza oceanu wały
i w cudzych swobód obronie
sposobi te dzielne dłonie,
co własnych ratować miały.
Nie masz różnicy i sławy, i nieba,
gdy z jarzma wyzwalać trzeba.
Pogoda była, nad brzegiem Missury
wolności świeciło słońce:
Polszczę trzy burzą zagroziły chmury
i w Lipska gościnne mury
kryjomo przyszli ojczyzny obrońcę.
Jakież igrzysko losów, o pamiętny grodzie!
Tej, której zgonem zasłynął,
stąd niósł KOŚCIUSZKO ratunek swobodzie.
tu Poniatowski za wróconą zginął.
Gdzie z olbrzymich gór strącona
w sąsiedztwie płynie Karpatów
raz dopiero ujarzmiona
rzeka Sarmatów,
tam, na słynnej żniwem roli,
zazdrosny swobód, zazdrosny zaszczytów
kwitnie dzielny szczep Lechitów,
chwała współziomków i króli.
Tu, aby nie dał w ohydzie
zginąć ojczyźnie, która wieki chwały liczy,
lud w bohatyrów zamienić rolniczy
Kościuszko idzie.
Ach, jakże jest wspomnieć miło,
że jeszcze w ostatniej dobie
zwycięstwo na kraju grobie
mężnych wieńczyło.
Ty, ludu Wandy, co wesołym pieniem
powtarzasz jego i imię, i dzieła,
smutnym się podziel cierpieniem -
już chluba twoja zniknęła!...
Przez góry, potoki, łany
smutek w każdej stanął chacie:
po walecznym płaczą bracie,
co do Boga powołany...
Już nad Zielonek strumieniem
Krakowianek koło
chwałę męża swojskim pieniem
ogłasza wesoło:
,Ten, którego sławą brzmiały
te pola i skały,
co kraj ratował w potrzebie,
już Kościuszko w niebie.
Każdy z nim co w smutnej dobie
krew przelał dla kraju,
ma żal jego, laur na grobie
i mieszkanie w raju.
Milczysz Warszawo? Klijo przypomina:
wszak tutaj KOŚCIUSZKI męstwo
wyprzęgło z wozu Fryderyka syna
upokorzone zwycięstwo.
I czymże był mur dla Troi?
runął wśród tarcz i oręża;
tu murem pierś była męża
i gród wyzwolony stoi.
Ostatni to był wawrzyn, klęskę niech ostatnią
Niemcewicza muza powie,
co z wodzem przyjaźń i boje, i zdrowie,
i niewolę dzielił bratnią.
Smutnej już chwili nie wspomnę,
chwili ojczyzny mej zgonu,
wieki ją laurcm uwieńczą potomne,
bo zdarła sprawiedliwość zmowy wiarołomne
u Aleksandra Augusta tronu;
bo imię Polski ogłosiły usta
Aleksandra Augusta.
Ustąp podbijania, chwało,
czystej wyzwolenia chwale;
tamtę przeklęstwo czekało,
tę wdzięczność wieńczy wspaniale.
Gdy po straconej swobodzie
chlubnymi okryty rany,
ozdobą więzów skarany
cierpiał Kościuszko w wielkim Piotra Grodzie,
kiedy śmierci tylko życzył,
od ulubionej oddalony roli,
szły chwile lecz chwil nie liczył,
bo nie masz życia w niewoli.
Jakże się dumne bohatyry mylą,
w licznych zwycięstwach szukający sławy,
wspaniałość zemście miecz wytrąca krwawy,
unieśmiertelnia się chwilą.
Dumał wódz Polski nad losy srogiemi,
łez dla ojczyzny smutek mu udzielał,
krwi mu zostało, ale brakło ziemi,
by ją za wolność jej przelał.
Wy, których pochlebne usta
czciły rzymskiego dzieła Augusta,
nieśmiertelne wasze pienia
takiego czynu nie miały
takiej nie głosiły chwały
w nieprzyjacielu, co cnotę ocenia
i lituje się cierpienia!...
Wznosi się wielkość, gdy ją zniży cnota-
w nowej świetnieje ozdobie:
czyjaż to ręka, o niezwykłej dobie
niewoli otwiera wrota?
Czy prześladowcy nielitośna dusza
chce dni polskiego stargać Maryjusza?
Nie, PAWEŁ, pan milijonów,
którego rządom nie zachodzi słońce,
wstąpił, zstępuje z najpierwszego z tronów
wyzwalać Polski obrońcę.
Wdzięczność tysiąca rodzin zapłakała
za smutek radości łzami.
I z jakimiż wawrzynami
taka porówna się chwała?
Potomność czyny porównywa świata:
tu konsul wiedzie ród królów spętany,
tutaj monarcha na ręce ARATA
targa kajdany.
Ameryko, KOŚCIUSZKO powraca do ciebie,
spoczął u Toweru wieży!
Lud niegościnny co tylko czci siebie,
z czcią dla bohatyra bieży,
bo chwała wielkich ludzi do świata należy.
Ziemio wolności i wolności wzorze,
gdzie dłoń taż sama i walczy, i orze,
ty, ojczyzno Waszyngtona,
coś w swe wygnańca przyjęła ramiona,
pozwól, niech ci dzięki przyzna
za syna Chrobrych ojczyzna!
"To syn mój, matka Jefersonów powie.
On moje zasłużył dzięki,
część swobód z jego mam ręki,
mój wawrzyn na jego głowie.
I cóż, że przemoc od osi do osi
trzyma narody w kajdanach warownych,
kto wolność w swym sercu nosi,
ten ma ojczyznę u równych".
Już Kościuszkę zgięły lata,
kiedy przy pamiętnej Jenie
niedościgłe przeznaczenie
przemieniło postać świata.
Wzywano wodza w pola ziomków żyzne.
Zamilczał. Czemu? Niech rozwiążą dzieje.
Podobno dawną chciał ujrzeć ojczyznę,
a widział tylko nadzieje.
Tak sternik, co okrętu miotanego burzą
nie mógł schronić do ostoi,
lubo się nieba odchmurzą,
nie ufa łódce, co u brzegu stoi.
Towarzysz Kościuszki chwały
wsiada w nię, rycerz zuchwały,
i niepomny, że się chwieje,
miłą chce przewieźć nadzieję.
Szła przy okręcie, co panował morzu,
zwyciężała z nim bałwany,
świata opłynęła ściany,
aż w lodowatym zabłądził przestworzu.
Runął rozbiciem łódka się strzaskała
i nadzieja na ręku rycerza skonała.
Przykład ten niezgiętego Polaka zasmucił
i choć Wielkiego ALEKSANDRA słowem
życiem Polska wrastała nowem -
już nie powrocił.
Wy, co płaczecie nad zgonem
wolnego ziomka, wielkiego człowieka:
wy, coście chwały zastąpili plonem,
co ojczystej brakło niwie
i czego swoboda czeka;
wy, nieszczęśliwi, szczęśliwie
nie usypiajcie na drogi połowie,
żywcie w piersiach ogień bratni,
bo surowa przyszłość powie,
że Polak skonał ostatni! The poem appeared again in the April 11, 1818 edition of "Tygodnik Polski i Zagraniczny" but this time the lyrics were accompanied by a score for orchestral music composed by Karol Kurpinski.
Karol Kurpinski |
Listeners can hear the music played in fragments on youtube here:
youtu.be/xLXaBPFnucM?t=279
On the same date:
On the evening of 11 April 1818, the guard of St. Mary's Basilica tower announced the arrival of the funeral procession with the remains of Kościuszko. Crowds of Cracovians set off through the Florian Gate, to make a line lit by candles on a distance of two kilometers from Kleparz to Prądnik.
Accompanied by the firing of cannons, tolling of bells, funeral music and singing, the fourhorse bier approached St. Florian's Church. There, in the chapel, on the left side of the nave, the coffin was taken over from Prince Jabłonowski. For nine weeks the people of Kraków paid tribute to the Commander-in-Chief. During that time the participants of the Kościuszko Uprising and military officers of the Duchy of Warsaw, dressed in white overcoats and black crepe sashes, served as honour guards.
|
|
On 22 June, the body was transfered from St. Florian's Church to the Wawel Cathedral. At seven p.m., to the tolling of bells (including the Sigismund Bell), the funeral procession started through the Florian Gate, next to St. Mary's Basilica, along Grodzka Street, next to St. Giles Church. All houses and streets were illuminated and bright. The six-horse bier was covered with crape, and a red "krakuska" hat with a peacock feather and a broadsword in black leather scabbard were placed on the coffin. The bier was followed by a white horse in battle harness, then by the authorities and inhabitants of Kraków.
A unit of mounted military police opened the procession. Next, there were school children, merchants, craftsmen with banners, Brotherhood of the Rooster with the rooster, and secular and regular clergy with candles. The veterans of the Kościuszko Uprising, grenadiers of the Kraków militia, were around the bier. They were followed by the representatives of the Republic of Kraków with President Stanisław Wodzicki, residents of the partitioners, foreign guests, military officers, nobility, and inhabitants of Kraków and the neighbouring area.
The coffin with the remains of Kościuszko rested in the Cathedral, in front of the sarcophagus of St. Stanislaus, on the catafalque designed by the engineering officers of the Kingdom of Poland, Lieutenant Colonel Franciszek Koss and Lieutenant Colonel Adam Bojanowicz. The catafalque resembled the Column of Trajan and consisted of six superimposed platforms of tapering shape. The catafalque with a four-step upward narrowing for the coffin was placed on the highest platform. The catafalque walls were decorated with paintings of Michał Stachowicz that imitated a sculpture in stone, designed by architect Rev. Sebastian Sierakowski, the Crown Custodian and Provost of the Wawel Cathedral. The coffin rested on four gun barrels. On the coffin were: a "krakuska" cap and a broadsword with a crepe sash hanging down to the base of the catafalque.
Early in the morning of 23 June, the guard of honour was transferred to the Kościuszko Uprising participants dressed in white overcoats with black crepe sashes. The pontifical mass was celebrated by the Bishop of Kraków, Jan Paweł Woronicz, and the partiotic sermon was delivered by Rev. Protonotary Apostolic, Wincenty Łańcucki. The coffin was carried to St. Leonard's Crypt by the veterans of the Uprising, officers of the former National Guard and the Kraków Militia. Kościuszko was laid to rest next to King Jan III Sobieski and Prince Józef Poniatowski who had been buried there a year before. The coffin with Kościuszko's remains was placed in St. Leonard's Crypt on a temporary basis, with the Coats of Arms of Poland and Lithuania on one side, and the medallion and coats of arms of the Commander-in-Chief on the other.
The idea of building a sarcophagus emerged in 1822, when the damage of the wooden coffin was noticed. Interesting designs of the sarcophagus by Rev. Sebastian Sierakowski have been preserved in the Jagiellonian Library. One of the designs shows the sarcophagus with scenes replicated from the catafalque, another one was supposed to bear ornamentation as a composition of Kościuszko's medals and bundles of weapons.
It was only in 1830 that the Committee for Construction of Kościuszko's Tomb ordered a marble sarcophagus in a stonemason's workshop near Chęciny. However, the order was not executed, as the workshop was destroyed in the November Uprising. The present sarcophagus is an 1832 black marble sculpture by Paweł Filippi to the drawings by Franciszek Maria Lanci.
Kosciuszko's Sarcofagus by Paolo Filippi |
In 1917, to help celebrate the Centenary of Kosciuszko’s death a poem titled "The Funeral of Kosciuszko" originally penned in French in 1819 as a eulogy to Kosciuszko by Auguste De Lagarde, Messence, was translated into Polish.
Pogrzeb Kościuszki w grobach Królów polskich w Krakowie
Miłości ojczyzny, cnót męstwa krynico,
Co rodzisz geniusze, niebios posłannico
Przyjdź, serce owładnij a natchnij me pieśni,
Żyw je ogniem twórczym, siłą ucieleśnij!
Zbierz na okół wzniosłych cne grono postaci,
Drogich po wsze czasy, przykłady dla braci.
A te o nich rymy tutaj wyśpiewane
Niechaj godnie głoszą ich czyny wspomniane.
Bywajcie więc duchy! wielkie poświęceniem,
Ojczyznę owiejcie miłosnem swem tchnieniem,
Wy, którym czarowne to słowo „ojczyzna“
Zapomnieć kazało, czem rana lub blizna!
Wiedźcie mnie Sarmaci w te zaciszne mury
Zkąd sława praojców się wznosi pod chmury,
Bym na grobach samych, gdzie drzemią pradziady
Pisał, aby wnuki poszły w ojców ślady!
Wsłucham się, co mówią dawnych mężów truny
A gdy z nich zadźwięczą te najdroższe struny
Miłości ojczyzny, niosąc w serc tysiące
Zapał, poświęcenie do czynów budzące,
To „świątyni“ mianem te groby obdarzę,
Iż ztąd źnicz ojczysty ma w sercach ołtarze.
Darmo los zawistny w proch obróci, zwlecze
Odwagę i wszystkie zalety człowiecze,
Gdy niezmiennem prawem śmierć nadejdzie czarna,
Ty jedna nie giniesz, Miłości ofiarna!
Wśród wieków odmętu odradzasz się stale,
Pośród burz i gromów ty rośniesz wspaniale
A wszędzie rozbudzasz po szerokim świecie
Cnotę i waleczność, natchnienie w poecie----
Przy zamku królewskim katedra przez wieki
Wzniosłą bazyliką sterczy w świat daleki;
Przy tych szczątkach chwały, boleści przystanią
Zda mi się świątynia, kiedy patrzę na nią.
Wchodzę więc z powagą w jej wnętrze wspaniałe,
Co potędze czasu stawia czoło trwałe,
By śmierci zostawić taką troskę cenną:
W przeszłe wieki przyjąć i przyszłość brzemienną.
Na świętych ołtarzach w ponurze sklepieni
Szukam bohaterów nieśmiertelnych cieni,
Z grobów wywołuję królów, co koleją
Lud ich wierny darzył sercem i nadzieją.
Bywaj wiary siewco dzielny Mieczysławie
I ty królu chłopów a wielki w twej sławie,
Która dotąd jasno po przez wieki świeci,
Żeś był ojcem wszystkich swych poddanych dzieci.
I wy drogie wnuki po królu Jagielle
Zygmunty, co kraj wam tak zawdzięcza wiele,
Po was mi się marzy ten do boju skory
Zwycięzca, miłośnik sztuk pięknych, Batory.
A po nim Jan trzeci we wieńcu wawrzynów,
Wiedniowi pamiętny z bohaterskich czynów,
Na tron wyniesiony swą szlachetną sławą...
Takie mi się widma tą żałobną nawą
Snują przed oczyma, wzory wzniosłej cnoty,
Z ich czynów nadzieja zwija wieniec złoty!
Wtem nagłym szelestem z zadumy wzbudzony
Marzenia lat dawnych odsuwam na strony,
A żałobne kiry z ich trupią powagą
Przed sobą tu widzę już z całą uwagą;
Przedsionek zasłany kwieciem i zielenią
A z wnętrza półmroku świec rzędy się mienią
Na świętą Ofiarę, na zaduszne pienia
Lud zbożny się zbiega wśród łkań i wzruszenia.
Tuż przy mnie żołnierze wsparci na swej broni
Wzdychają po cichu, każdy łzę uroni,
A dzielnych łzy mężów z serca tylko płyną,
Więc pytam jednego — któż łez twych przyczyną?
„Łez naszych — odpowie — pytasz się powodu,
„Legł, panie, bojownik a chluba narodu,
„Żołnierz najdzielniejszy, co rwał swym przykładem
„Nas wszystkich do boju pod strasznych kul gradem;
„On w sztuce wojennej w Polsce wyćwiczony
„Zrazu swojem męstwem obce wsławił strony,
„Tam hen w Ameryce, gdzie Waszyngton dzielny
„Za prawa wolności staczał bój śmiertelny
„I jego zaszczycon przyjazną miłością
„Czy w boju, czy w radzie, wszędzie on z godnością
„Ojczyzny swej imię, Polski ukochanej,
„Wsławiał i głosił jako syn wybrany.
„Na wieść, źe w ojczyźnie się anarchia szerzy
„Czem prędzej on do niej z Ameryki bieży
„I pomoc przynosi i szablą i mową
„Aż staje się wreszcie swego kraju głową.
„Tak z wrogiem potężnym boje staczał z żarem
„Ojczyzna obozem, honor mu sztandarem
„Szata na nim skromna a prostota w słowie,
„W pokornej modlitwie przed Bogiem wypowie,
„W czem błaga pomocy jego wielka dusza,
„Co jej zawiść żadna nie kala, ni wzrusza.
„Tak własne zalety czcią go uwieńczyły,
„To też się i przed nim z podziwem korzyły
„Inne bohatery wierne kraju syny,
„Co jak Poniatowski zbierali wawrzyny.
„Drogie memu sercu te pamiętne chwile,
„Choćbym pożył długo, zawsze wspomnę mile,
„Gdy nasz gród, co widział nieszczęścia tak wiela
„W Kościuszce powitał oswobodziciela!
„Brzmią mi jeszcze w uszach te słowa wspaniałe,
„Gdy niepodległości nam wspominał chwałę,
„I gdy na głos jego wszystkie ludu stany
„Umrzeć przysięgały za kraj ukochany.
„Odżywił nadzieje i jeno swą sławą
„Pod hetmańską wojska gromadzi buławą,
„I aby odwrócił ciężkie kraju losy
„Wieśniak w dar mu niesie odwagę i kosy!
„W bój rzuca się dzielny, czoło mu jaśnieje
„Przeczuciem zwycięstwa dusza w nim gorzeje,
„Walecznym zapasom sprzyjają niebiosa,
„Gdy w ręku wieśniaczym dźwięczy śmierci kosa.
„Racławic wawrzyny powiędły niebawem,
„Pogasły i ognie po boju zbyt krwawym
„I wódz nasz los kraju, co rozćwiartowany
„Podzielić też musiał — los nieubłagany!
„W dniu łez i żałoby Maciejowic smutnych
„On sławę oręża, mimo walk okrutnych,
„Bohatersko zdzierżył, wierny swej przysiędze,
„Zwyciężyć lub umrzeć przy wrażej potędze —
„Znikąd nie wsparty wiódł bój bez nadziei,
„Ucieczką wzgardziwszy, otoczon wśród kniei
„Pada niepoznany, już śmierć zda się bliska
„Lecz w ranach w niewolę idzie z bojowiska.
„I jam poszedł za nim hen nad Newy wody,
„Ja, com mu był świadkiem dni chwały swobody,
„Poszedłem podzielić i jego kajdany
„I razem podziwiać żywot nieskalany!
„Toć cześć mu oddawał świat cały w niewoli
,Nauką i pracą dnie smutnej niedoli
„Zapełniał on sobie a kwiatki hodował,
„Łez nie lał nad sobą, ojczyźnie je chował.
„Wreszcie wielkoduszny car na tron wstępuje,
„By skruszyć kajdany tym, których szanuje,
„Kościuszce podwaja łaski i zaszczyty,
„Czci w nim bohatera, co chwałą okryty;
„Tak cesarz ów, Paweł, darząc go wolnością
„Pragnie i obdarzyć wspaniałą hojnością,
„Lecz wszystkiem on wzgardził, sam w cnoty bogaty
„Jak te Waszyngtony, rzymskie Cyncynaty
„Światu po wsze czasy daje przykład wzniosły,
„By mu pokolenia uwielbienie niosły.
„Czemuż towarzyszom tak dzielnego pana
„I nam, co tracimy ojca i hetmana,
„Gdy jeszcze w ojczyźnie bolejem po stracie
„Innych bohaterów w pałacu i chacie,
„Ach czemuż niestety nam zawistne losy
„Dziś przeżywać każą te najcięższe ciosy!?“
Tak żołnierz przemówił a potem w milczeniu
U lancy swej krepę łzą zrosił we wzruszeniu.
0 jakiż hołd tkliwy, jaka cześć cudowna
Jest przy trumnie sławy ta łza tak wymowna!
Tymczasem hen z wieży jęk dzwonów straszliwy
Królestwo śmierci głosi, przenikliwy.
Drży zamek królewski, gdy z wieżyc grobowe
Brzmią pod niebiosa te dźwięki śpiżowe,
zwolna już kroczy orszak pogrzebowy.
Tego, co go szczędził każdy zgiełk bojowy!
W kwiatowe korony, w girlandy zwiesiste
Trumnę ozdobiło grono dziewic czyste,
Te ziemskie anioły w swej boleści tkliwej
Zda się niosą żale z zaświatowej niwy.
Rumak postępuje tuż za karawanem,
Miarkując swą dziarskość w całunie przywdzianym,
We łzach kroczą smętni żołnierze i pany,
Starcy i młodzieńcy, wszystkie ludu stany,
A w sług Najwyższego pobożne śpiewanie
Żałobnie się miesza ludowe szlochanie.
Wnet u stóp Wawelu orszak ten przystaje.
Z senatu Wodzicki cześć zwłokom oddaje,
Żegna raz ostatni wymownemi słowy
Popioły, co czeka królów grób gotowy.
„Niestety“ — zawołał w swej wzniosłej przemowie,
Z której cześć i boleść w każdem brzmiały słowie,
„Śmierć bezwzględna twarda, co wszystko pożera
„Dziś oto nas wiedzie na grób bohatera!
„Nie z nas tylko każdy te łzy dzisiaj roni,
„Lecz z nami boleją towarzysze broni,
„Co stąd oddaleni, hen daleko w świecie,
„Gdyż dziś matki Polski, o tem wszyscy wiecie,
„Syna najlepszego pożegnać wypada,
„Więc z pod matki serca krzyk rozłąki pada.
„Gdyby żal rycerzy, ojczyzny pragnienia
„Wyrwać drogie życie mogły z śmierci cienia,
„Wyszedłby wskrzeszony naszych serc odgłosem
„Z tej wieczystej doli co włada nad losem,
„A blask by mu z czoła poświęceń i męstwa
„Lśnił palmę mądrości i wawrzyn zwycięstwa!
„Osuszmy łzy nasze... nieśmiertelni oni
„Którym serce ludu tak potężnie dzwoni...“
W tem obywatelstwa wieniec w górę wznosi
„Stary — rzekł — i nowy świat ci go przynosi!“
A lud uniesiony, olśniony wymową
Zamilkł, słuchał jeszcze, ze schyloną głową.
Ruszyli znów dalej, pną się w górę skały
Aż zwłoki zwieziono przed portyk wspaniały,
Tu cienie królewskie dźwigają się z grobów,
Aby bohatera u swych przyjąć progów.
Od rana juź stojąc w przedsionku świątyni
Ciśnie się lud zbożny, żalom folgę czyni:
Niejeden do niebios ręce błagające
Wznosi szepcąc z cicha modlitwy gorące,
Za ojcem swym proszą Ojca wszystkich ludzi.
Inny w swej pamięci dawne czasy budzi,
Młodszym o Kościuszki dzielnych czynach prawi.
Każdy inną cnotę w nim podnosząc sławi,
Ten za ojca wdzięczny; to matka za syna
Starzec za chałupkę, za swą cześć dziewczyna.
Zda się, źe to ojca ogromnej rodziny
Dziś wszyscy żegnają, dobre sławiąc czyny!
Tak to starce z dziećmi w wieniec czcią spleciony
Łączył nieboszczyka obraz uwielbiony.
Lecz skoro znów z wieży dzwonów dźwięk spiżowy
Oznajmił, ze idzie orszak pogrzebowy*)
Lud milknąc się korzy w głębokiem skupieniu
I tylko westchnienia biją ku sklepieniu,
Aż przerwie tę ciszę śpiew smętny żołnierzy,
Co to na ich barkach zmarły hetman leży,
I kapłany Boże w poważnym szeregu
Wiodą drogie zwłoki na miejsce noclegu.
Ksiądz Biskup **) na czele wzywa łaski Bożej
Na lud, co w pokorze na klęczkach się korzy,
Już trumnę pod górę na katafalk wznoszą,
Wojenne się godła naokół podnoszą,
Broń lśni się i mieni wśród świateł tysiąca
Zwierciedli się w trumnie, niby hołd dająca.
Złączyły się sztuki i każda ochotnie
Odtworzyć chce życie, zgasłe niepowrotnie;
I dłuto i pędzel twórczą mistrzów siłą
Przed oczy stawiają tę postać tak miłą.
Tam Muza historyi we wspomnień świątyni
Dzieje umarłego pamiętnymi czyni,
Naprzeciw zaś sława i nieśmiertelność
Potomnym podaje bohatera dzielność.
Takie alegorye z jednej, z drugiej strony
Katafalk zdobiły ujęte w festony.
Na innym obrazie jak żywy widnieje
Przez morze wiedziony, gdy burza szaleje,
Młodzieńczy Kościuszko, spokojny, łagodny,
Choć śmiercią mu grozi ocean zawodny!
Tam znów mu Waszyngton orderem pierś zdobi.
Gdzieindziej on mieszczan do walki sposobi,
Przysięgę odbiera, tam wraca w pokoju
W skromności wielkiej zwycięzcą po boju.
Poniżej zaś głosił napis umieszczony
„Żył, myślał, umierał jak mędrzec uczczony.“
I tak pod ożywczem sztuki pięknej tchnieniem
Cnoty bohatera lud czcił z rozrzewnieniem!
W tej rzeszy zaś zwartej anielskiej urody
Dwie zacne panienki ***) niebaczne przeszkody,
Dla biednych po kweście idą z poświęceniem
O dar prosząc z wdziękiem Kościuszki imieniem.
Tymczasem modlitwy tej rzeszy bez miary
Tajemnie się łączą wśród świętej ofiary
A króla-proroka wzruszające pienia
Żal święty niosą pod niebios sklepienia.
Gdy Biskup ukończył ofiarę bezkrwawą,
Co winy odpuszcza Najwyższego sprawą,
Błogosławi zwłokom do ludu zwrócony
Jako dobry pasterz, stratą przygnębiony.
Teraz kaznodzieja ****) jak prorok w natchnieniu
Ujarzmia lud cały, co słucha w skupieniu,
głosi pochwały śmierci sprawiedliwych
Wśród cichych westchnień i rozrzewnień tkliwych.
Któż zdoła odtworzyć te podniosłe słowa!?
Zaiste to godna bohatera mowa
I czasów tych wielkich i świątyni sławnej
I tego kapłana o cnocie wytrawnej,
Sławę obiecuje za miłość dla kraju,
Za wiarę w Chrystusa nagrodę tam w raju.
A jedno w swej mowie przytacza zdarzenie *****),
Co silne na wszystkich wywiera wrażenie,
Co znaczy wielkiego imienia potęga
Powiada nam ono dokładniej niż księga:
„W tych czasach“ więc rzecze „gdy Francyi kraina
„Pod własnej się siły brzemieniem ugina,
"Żołdacy z nad Donu gdzieś brzegów przybyli,
„Przygodni zwycięzcy, a kraj pustoszyli.
„Przy zamku królewskim, w ustroniu gdzieś skrycie
„Staruszek spokojnie wiódł skromne swe życie;
„Po smutkach, co znosił z umysłu pogodą,
„Po przejściach życiowych jedyną osłodą
„Przyjaźni był węzeł ściśle zawiązanej,
„Tu zdala od zgiełku wojny rozpętanej.
„Wtem raz pewien oddział ze żądzą zdobyczy
„Do furty ogrodu kołacze i krzyczy,
„Wnet przeszli zapory z krzewów i powoi
„Wśród których ten domek starca-mędrca stoi,
„On ku nim się zwraca z słowem upomnienia,
„Ze cnota ozdobą wojaków imienia,
"Lecz horda nie słucha w rozpuście, w uporze
„Rabować poczyna, gdzie znaleść coś może;
„Lecz z nowym wysiłkiem staruszek zawoła:
„A duma żołnierska zabłysła mu z czoła:
„Żołnierze, co starca prośbę odrzucacie
„Wy chatkę żołnierza zniszczyć zamierzacie?!
„Kościuszko przed wami....“ jakiż czar imienia
„Co tak dziką tłuszczę w posłusznych przemienia!
„Bo ledwo to imię godne usłyszeli,
„Z głową pochyloną jak wryci stanęli,
„A potem z nich warty, jak w dniu wodza chwały
„Przed furtą ogrodu dobrowolnie stały.“
Skończyła się mowa a nastrój podniosły
W tysiące serc ludu słowa księdza wzniosły,
I w myśli swej wiodą te rzesze przejęte
Duszę bohatera hen pod progi święte.
Lecz już się podnosi ów kamień grobowy,
Co pokrył wspomnienia i pył podziejowy,
Biorą z katafalku trumnę Boże sługi
Do podziemi wiedzie łzawy szereg długi
Arcypasterz skromny, znoszą uwieńczone
Zwłoki do przystani, gdzie wszystko skończone!
Tam im nie zaświeci miłosny blask słońca
A złoto, spiż, marmur szepcą tu bez końca:
„Przepadło, co było, przyszłość cię przejęła!“
Lecz nim cisza wieczna tę przystań zajęła
Jeszcze Arcypasterz z słów swych wieniec składa
Kończąc obrzęd święty tak rzeszy wykłada:
„Śladem idąc śmierci bez obłudy, szczerze
„Najwyższe pochwały Tobie bohaterze
„Bez obawy dać możem w tym cieniu podziemi,
„Skromności już Twojej nie urazim niemi.
„Nie wiele chwil przeszło, gdy z ojczyzną całą
„Płakalim bojownika ******), grzebiąc drogie ciało,
„Dziś drugi się kładzie w te zimne marmury
„Dzień smutku to dla nas, żałobą ponury.
„Mędrców, bohaterów zasługi bez miary
„Grób ten nagromadził, chłoniąc swe ofiary
„W śród wieków zawistnych, by żywym świecili
„Pochodnią przykładu, jak sławę zdobyli.
„Wciąż nam w oczach stoją te dostojne cienie,
„Choć śmierć w pył zmieniła ich ciała i mienie,
„Szlachetny Kościuszko, Poniatowski dzielny
„I ty Janie Trzeci w sławie nieśmiertelny;
„Godne szczątki wasze spocząć obok siebie,
„Idźcie, Bóg was woła po nagrodę w niebie!“
Rzekł a chóry wszczęły pogrobowe pienia
Kadzideł się dymy unoszą w sklepienia
I woda święcona spłynęła na groby
I wszystkich świadków tej gorzkiej żałoby.
Tak więc już ostatnia przysługa oddana
Dzień bólu przeżyła ojczyzna stroskana!
W ciszy lud uchodzi, tłoczą się z podziemi,
Jam został sam jeden, syn francuskiej ziemi
Przy trumnie tej jeszcze, by i z mej krainy
Oddać cześć i modły za szlachetne czyny.
I myśl mi szczęśliwa przychodzi do głowy:
Ot leżą tu kwiaty, wnet będzie gotowy
Z nich wieniec choć mały, łzą cichą go zroszę:
A żal mej ojczyzny tem w dań ci przynoszę,
W dań szczerą, serdeczną niech kwiaty swą wonią
Dym bratnich kadzideł za tobą pogonią.
Wszak Ciebie z nas tylu przyjaźnią darzyło
Mężu, co Cię Francyi synostwo zdobiło,
Dzielny, śpij w pokoju w tej cichej przystani
Wiedząc, że szczęśliwi są *******) Polski poddani,
Syn szlachetny, syn tego, co Cię oswobodził
Król Sarmatów wielki im będzie przewodził,
Gdy Bóg tak kieruje los ich w Opatrzności,
Z Twoich przysiąg świętych doda im ufności,
Tam z grobowca mężów nieśmiertelnej sławy
Podziwiaj w zachwycie owoc Twojej sprawy,
I z grodu, gdzie niegdyś czynem rycerskości
Podstawę stawiłeś do Polski wolności,
Patrz, ile zawdzięcza kraj ci tak oddany!
Spij błogo wśród braci, mężu nieskalany!
Footnotes
*) Z kościoła św. Floryana.
**) Ks. Jan Paw eł Woronicz
***) Hrabianki Aniela i K arolina Wodzickie, córki prezesa senatu br. Stanisława W., zebrały przeszło 3000 flor.dla biednych Krakowa.
****) Ks. prałat Łańcucki, mowę jego niektórzy bardzo ujemnie osądzali, ze względu na pochwalne apostrofy dla cara Aleksandra, cfr. Kornela Ujejskiego wiersz p. t. „Pogrzeb Kościuszki.“
*****) Działo się to w Cugny p. Berville niedaleko Fontainebleau, gdzie Kościuszko mieszkał u przyjaciela swego P. Zeltnera w r. 1814. Płatow hetman Kozaków kazał po tym wypadku stać w warcie honorowej przed mieszkaniem Kościuszki.
******) Ks. Józefa Poniatowskiego.
*******) Choć car Aleksander nie uczynił wszystkiego co był Kościuszce w Paryżu 1814 i w Braunau 1815 obiecał (Kościuszko żądał całej Polski, ustroju Konstytucyjnego angielskiego, wolności chłopów etc.) i w skutek tego do Polski wrócić nie chciał, zgorszony szczególnie dobieraniem urzędników rosyjskich do rządu polskiego, to jednak uznawał Kościuszko, że „choć coś dobrego się stało" przez utworzenie Królestwa Kongresowego i posłał nawet 1000 franków na kościół św. Aleksandra w Warszawie, stawiony zamiast bramy tryumfalnej dla cara Aleksandra.
What about Kosciuszko’s peripatetic heart? How did it find its way to the Royal Castle in Warsaw?
An Urn containing Thaddeus Kościuszko’s heart, but not his body or entrails, can be viewed at the Royal Chapel of the Royal Castle, Warsaw. When it was beating it travelled the world energising General Thaddeus Kosciuszko in his magnificent fight for liberty, equality and independence for humanity. However, even after it stopped beating it continued to travel the world until it returned home to Kościuszko’s homeland in the Urn in this Chapel, memorialising Kościuszko’s life and serving as a visual symbol inspiring future generations through the ages, to find the courage to continue to fight for freedom knowing that sooner or later, liberty justice and independence will prevail in humanity’s never ending struggle against tyranny and oppression In effect, Kościuszko’s heart and soul continue to beat.
Kościuszko’s heart stopped beating physically at the Zeltner House on the 15th October, 1817, at Solothurn, Switzerland. True to character, Kościuszko’s first funeral held on the 19th October was as modest as his will stipulated. Orphan children led the procession of the coffin carried by 6 pall bearer volunteers from the local village, with youngsters walking alongside. At the completion of the ceremonies Kościuszko’s remains were placed in the vault of the Jesuit church in Solothurn. On hearing the sad news of the General’s passing, requiem masses were celebrated around the world. “Poland Laments Her Patriot; America Her Illustrious Defender; France and Switzerland the Man of Beneficence and Virtue, and Russia Admires the Enemy Unshaken in his Principles
and Undaunted in Adversity” was proclaimed in France.
Indeed the lament in Poland was so deep, intense, widespread and prolonged that Tsar Alexander I consented to pleas for the transfer of Kościuszko’s remains to Krakow. The General’s heart and entrails were removed and his body was embalmed. His entrails were buried in the graveyard at Zuchwil, Switzerland, where they remain to the present day, and his body transferred to Poland where Kościuszko currently rests in peace in the sarcophagus in St Leonard’s crypt in Wawel Cathedral, Krakow, Poland. Kościuszko had willed his heart to his beloved God daughter, Emilia Zeltner. After Emilia married Count Morosini of Milan Thaddeus’s heart travelled in a casket from Switzerland to Varese near Milan, Italy, and later back to Switzerland to Vezia near Lugano.
Count Wladyslaw Plater |
Rapperswille |
Ze zbiorów K. Lachowicza |
In 1870, Count Wladyslaw Plater founded a Polish Museum in Rapperswil, Switzerland. Shortly afterwards, pleas were made to Emelia Morosoni’s daughters expressing the importance to the souls of Polish patriots of the inspirational potential of Kościuszko’s heart to beat again in the form of a Memorial. Convincing arguments were made, especially with the personal involvement in the discussions by the highly respected composer, Giuseppe Verdi, eventually Emelia’s daughters were convinced to donate the relic of Kościuszko’s heart to the Museum; the donation was celebrated with a ceremony on 15 October, 1895.
Interested parties connected with the Polish Museum at Rapperswil assessed various alternative locations and methods of exhibiting the relic; they settled on the building of a special Mausoleum at the Powder Tower of Rapperswil Castle. Two years later, construction of the purpose built Mausoleum, to the design of architect Stanislaw Noakowski (1867-1928), was completed. On 14 August, 1897 an “Urn with the heart of Kosciuszko, ‘hero of all times and forever’..... was built in the niche of this Mausoleum.
“On both sides of the niche Angels were painted on the wall, on one side, with a hand bearing the crown of martyrdom, on the other, a hand with a palm of victory; above the niche was the image of the Our Lady of Czestochowa with the inscription below: "Patron Poloniae ora pro nobis" (Advocate of Poland, pray over us). In addition, the walls of the mausoleum were covered with decorative frescoes... created by artist painter Stefan Herweg from Munich.... In the center of the mausoleum, stood the magnificent urn with a bust of Kosciuszko and an image of a Polish eagle, cast from bronze, designed by Polish artist Wincenty Trojanowski.” (Kościuszko’s Heart at The Castle in Rapperswil (1895-1927) Dr Jan Konopka.
* * *
“In 1927, the casket with the heart of Kosciuszko, together with other objects from the Rapperswil collection, was transported to Warsaw, where it was located in the chapel of the Royal Castle. The casket remained at the Castle until the outbreak of World War II. At the beginning of September 1939, custodian Kazimierz Brokl transferred a casket with the heart of Kosciuszko from the castle chapel to the vault of the cathedral...... After getting temporary sanctuary in the Carmelite church at the Krakowskie Przedmiescie, where it remained until 1960..... In 1971, Kosciuszko's heart was placed in the Palace at Lazienki ,,,, waiting to be re-transferred to the rebuilt Royal Castle... in August 31, 1984, after the renovation was completed, the casket with the heart of Tadeusz Kosciuszko,... was finally returned to the chapel of the Royal Palace.” (Milena Wozniak: Tadeusz Kosciuszko's mausoleum in the National Museum in Rapperswil) 
Kosciuszko Museum in Solothurn |
In 1936 the Urn in which Kosciuszko’s heart was protected was transferred to the Kosciuszko Museum at Solothurn, where it remains on display to the present day. Kościuszko’s heart and soul continue to inspire, continue to beat. On the 22nd June, 2018, a mass was celebrated at Wawel Cathedral to honour the bicentennial of the Kosciuszko’s Funeral in Krakow.
Compiled and written Felix Molski
|
