Kpt Adam Białoszyński |
Rok 2018 jest dla Polaków rokiem wyjątkowym, ponieważ świętujemy w nim dwie rocznice narodowe, w dniu 11 listopada b.r. 100-lecie Odzyskania Niepodległości przez Polskę po latach zaborów, wspominając jej Ojców: Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, Wincentego Witosa, Ignacego Daszyńskiego i Wojciecha Korfantego, natomiast w dniu 27 grudnia b.r. 100-lecie wybuchu Powstania Wielkopolskiego, jedynego w naszych dziejach powstania narodowego zwycięskiego, uwieńczonego sukcesami militarnym i politycznym, wspominając „Najdłuższą Wojnę Nowoczesnej Europy”, trwającą w Wielkopolsce od pierwszego do ostatniego dnia zaboru w której najgroźniejszą bronią była praca organiczna, wspominając jej uczestników, m.in.: Karola Marcinkowskiego, ks. Augustyna Szamarzewskiego, gen. Dezyderego Chłapowskiego, Hipolita Cegielskiego, Augusta Cieszkowskiego, Karola Libelta, bł. Edmunda Bojanowskiego, ks. Piotra Wawrzyniaka.
Przygotowania do wybuchu powstania w Wielkopolsce trwały od czasu wybuchu I wojny światowej w 1914 r., uczestniczyły w nich wszystkie warstwy społeczeństwa oraz organizacje niepodległościowe i patriotyczne. Działalność ta ożywiła się znacznie w 1918 r., gdy wszystkie państwa zaborcze: Prusy, Rosja i Austria zakończyły tą wojnę jako wielcy przegrani. Iskrą, która spowodowała wybuch zrywu narodowego, nazwanego później Powstaniem Wielkopolskim stał się przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania w dniu 26 grudnia 1918 r., który udawał się do Warszawy, aby objąć stanowisko premiera pierwszego rządu polskiego.
Powstanie Wielkopolskie trwało od 27 grudnia 1918 r. do 16 lutego 1919 r., gdy w Trewirze zawarty został rozejm, a praktycznie do 28 czerwca 1919 r., gdy w Wersalu został podpisany traktat pokojowy. Wojskami powstańczymi dowodzili: od 27.12.1918 r.-16.01.1919 r. mjr Stanisław Taczak, a od 16.01.1919-8.03.1920 r. gen. Józef Dowbor-Muśnicki, twórca i dowódca Armii Wielkopolskiej, która później uczestniczyła w wojnie polsko-bolszewickiej.
Bosman Adam Białoszyński 1918 r. |
Kapitan Adam Białoszyński, lata dwudzieste |
W Poznaniu znajduje się około 30 miejsc związanych z Powstaniem Wielkopolskim w tym jego pomnik z 1965 r., twórca Alfred Wiśniewski ; Muzeum Powstania Wielkopolskiego przy Starym Rynku, więcej: www.wmn.poznan.pl oraz Muzeum Powstańców Wielkopolskich w Lusowie, więcej: www.muzeumlusowo.pl.
Piękną kartę walk o niepodległość w Powstaniu Wielkopolskim zapisali Wielkopolanie, obywatele pruscy, narodowości polskiej wcielani do służby w niemieckiej marynarce „krigsmarine”. Marynarzy tych było wielu i gdy pod koniec 1918 r. wracali do Poznania byli werbowani na Dworcu Zachodnim do Polskich Sił Zbrojnych, do IV Kompanii Batalionu Służby, Straży i Bezpieczeństwa, a później w kawiarni „Zielona” , przy ul. Wrocławskiej 18, w której 5 grudnia 1918 r. utworzono oddział marynarzy „dla walki o zjednoczenie ziem polskich”. Ich dowódcą został bosman Adam Białoszyński, urodzony w Poznaniu 18 grudnia 1890 r., który w czasie I wojny światowej służył na SMS „Preussen”.
|
|
|
Marynarze byli elitą sił powstańczych, m.in.: stanowili osobistą ochronę I.J. Paderewskiego podczas jego pobytu w Poznaniu. W czasie walk IV Kompania Białoszyńskiego (tak w skrócie ich nazywano), licząca około 500 marynarzy blokowała ogniem zaporowym koszary niemieckie 6 Pułku Grenadierów, uniemożliwiając im działania w centrum miasta; zdobyła Fort VII z zaopatrzeniem wojskowym, zdobyła lotnisko Ławica oraz mnóstwo cennego sprzętu lotniczego; walczyła pod Rynarzewem, gdzie zdobyła niemiecki pociąg pancerny, w walkach tych zginęło około 15 marynarzy, a dowódca Adam Białoszyński został ciężko ranny. Marynarze walczyli także pod Łabiszynem, Żninem i Szubinem.
Po zakończeniu walk powstańczych część marynarzy walczyła w wojnie polsko-bolszewickiej, wielu z nich przyczyniło się do utworzenia floty wojennej II Rzeczypospolitej oraz obrony jej granic w 1939 r. Po zakończeniu Powstania Wielkopolskiego i wyleczeniu Adam Białoszyński awansował na stopień kapitana Wojska Polskiego i został komendantem dworca kolejowego w Poznaniu, uczestniczył w 1920 r. w wojnie polsko-bolszewickiej, a w 1921 r. w III Powstaniu Śląskim, służbę czynną zakończył w 1928 r. i zajął się rolnictwem w gospodarstwie, w Psarskim k/Poznania.
|
|
|
Cennymi pamiątkami po IV Kompanii Marynarzy są: sztandar z 1933 r., ufundowany w 15 rocznicę Powstania Wielkopolskiego przez Koło Weteranów Marynarzy, obecnie - w Muzeum Wojskowym w Poznaniu oraz dwie tablice pamiątkowe – pierwsza z 1938 r., dzieło Jana Bakalarczyka oraz druga z 2017 r. dzieło Jacka Krzyżańskiego i Fundacji M. Poznania, sławiące dokonania Marynarzy Powstańców oraz ich dowódcy Adama Białoszyńskiego. W 1939 r. tablica pierwsza została ukryta i ponownie odsłonięta w 1993 r. dzięki staraniom Teofila Różańskiego. W 1940 r. Adam Białoszyński wraz z rodziną został wysiedlony przez niemieckich okupantów do Chełmna Lubelskiego, skąd wrócił do Poznania w 1945 r. Zmarł 12 lipca 1949 r. w Psarskim k/Poznania i spoczywa na cmentarzu w Kiekrzu.
Pamięć o Marynarzach Powstańcach oraz dokonaniach i osiągnięciach IV Kompanii Białoszyńskiego pielęgnują członkowie Koła Rodzin Marynarzy Powstańców Wielkopolskich - prezes Teofil Różański oraz Roman Białoszyński, Jan Strojny, Robert Przybysz i Jacek Krzyżański, który dla Pulsu Polonii przekazał wiele cennych informacji i zdjęć. Od dawna, zawsze 5 grudnia każdego roku, przed budynkiem d. kawiarni „Zielona” pełni wartę honorową Robert Przybysz w mundurze pruskiego marynarza z SMS „Posen”, z biało-czerwoną rozetą powstańczą, a członkowie Koła Rodzin Marynarzy odbywają w kawiarni spotkanie, wspominając dowódcę Adama Białoszyńskiego i swoich bohaterskich przodków.
|
|
Warto zaznaczyć, że rodziny Krzyżańskich i Białoszyńskich łączą ze sobą więzy pokrewieństwa. Odwiedziwszy dom Jacka Krzyżańskiego byłem mile zaskoczony dużą ilością zgromadzonych materiałów, informacji i zdjęć oraz umiłowaniem przez całą rodzinę historii o nazwie nasza Mała Ojczyzna, sięgającej czasów dziadka Jacka – Jana Szmyta, także Powstańca Wielkopolskiego. Córki Magdy i Jacka Krzyżańskich - Emilia i Dominika są autorkami cennego opracowania p.t. „Historia mojej rodziny w XX wieku – Adam Białoszyński 1890-1949”. Członkami Koła Rodzin Marynarzy są potomkowie: Adama Białoszyńskiego, Mariusza Wahtela, Stanisława Gowarzewskiego, Henryka Kaczmarka, Teofila Woderskiego, Władysława Nowaczyka, Ignacego Maciejewskiego, Stanisława Klingera, Franciszka Musiała, Władysława Kozłowskiego, Stanisława Kwaśniewskiego, Jana Tomaszewskiego i Stanisława Szworca.
Setna rocznica Powstania Wielkopolskiego zobowiązuje i staje się doskonałą okazją, aby mocniej zaakcentować zwycięstwo Wielkopolan w latach 1918-1919.
Tekst Wojciech Owsianowski
zdjęcia ze zbioru Jacka Krzyżańskiego
|
