W 1961 re¿im portugalski uwiêzi³ dwóch studentów, poniewa¿ wznie¶li toast za wolno¶æ. Wstrz±¶niêty t± niegodziwo¶ci± Peter Benenson napisa³ artyku³ „Zapomniani wiê¼niowie” w którym wstawi³ siê za uwiêzionymi i wyrazi³ swój wstrêt do ¶wiatowej tendencji wiêzienia, tortur i egzekucji ludzi z powodu ich pogl±dów politycznych lub religijnych.

Benenson, który by³ cz³onkiem brytyjskiej Labour Party, doszed³ do wniosku, ¿e wyeliminowanie niesprawiedliwo¶ci, których by³ ¶wiadkiem, musi byæ oparte na chrze¶cijañskich warto¶ciach indywidualnego cz³owieka, a nie kolektywu politycznego. W zwi±zku z tym ustanowi³ now± formê walki o prawa cz³owieka na zasadzie „osoba dla osoby”. Silne zwi±zki miêdzy wiê¼niem i cz³onkiem grupy, nawet je¶li nie dosz³o do osobistego spotkania, wprowadzi³y nowy wymiar indywidualnego zaanga¿owania w orêdowaniu za wiê¼nia. Peter Benenson rozpocz±³ „Apel o Amnestiê”, aby zbieraæ, publikowaæ i rozpowszechniaæ informacje o wiê¼niach sumienia z ca³ego ¶wiata.

Nie ulega w±tpliwo¶ci, ¿e Amnesty International ma swoje ¼ród³o w religijnym zaanga¿owaniu w sprawiedliwo¶æ spo³eczn±. Za³o¿yciele byli oddanymi cz³onkami Ko¶cio³a katolickiego, protestanckiego i chrze¶cijañskiej wspólnoty Kwakrów (Quakers).Pierwsze zorganizowane dzia³anie Amnestii uwypukli³o losy wiê¼niów sumienia, w tym arcybiskupa Josefa Berana z Pragi i kardyna³a Jozsefa Mindszenty’ego z Budapesztu, uwiêzionych przez komunistów a tak¿e kilku innych osób uwiêzionych przez dyktatury w zachodniej czê¶ci Europy.

Wkrótce Amnesty International sta³a siê prê¿n± organizacj±. Powo³ano miêdzynarodowy sekretariat i miêdzynarodowy komitet wykonawczy do zarz±dzania organizacjami krajowymi. Wiele z podstawowych zasad organizacji zosta³o sformalizowanych zgodnie z zasadami chrze¶cijañskimi. Na przyk³ad Amnesty International nie nada³aby statusu „Wiêzieñ Sumienia” wiê¼niom, którzy brali czynny udzia³ w przemocy.

W 1966 r. Benenson oskar¿y³ sekretarza generalnego Amnesty International o ocenzurowanie raportu o zbrodniach i torturach pope³nionych na wiê¼niach w brytyjskiej kolonii Aden (dzisiejszy Jemen). Rozgniewany Benson osobi¶cie uda³ siê do Adenu i by³ przera¿ony tym, co odkry³. Pisa³: „Nigdy nie natkn±³em siê na ohydniejszy obraz ni¿ ten, które widzia³y moje oczy w Adenie i to pomimo wielu lat spêdzonych na ¶ledztwach najgorszych represji i tortur”.

Benenson zacz±³ podejrzewaæ, ¿e Amnesty International jest infiltrowana przez brytyjskich agentów i amerykañsk± Central Intelligence Agency (CIA) z zamiarem obalenia podstawowych warto¶ci i przejêcia przywództwa organizacji. Oskar¿y³ Amnesty International o pobieranie funduszów z CIA i za¿±da³ rezygnacji sekretarza generalnego wraz z innymi najwy¿szymi urzêdnikami Amnesty International. Zachowanie Benensona rozw¶cieczy³o niektórych jego kolegów z Amnesty International, którzy twierdzili, ¿e cierpi na chorobê psychiczn± po do¶wiadczeniu okropno¶ci, które widzia³ w Adenie.

Pomimo przeprowadzonego audytu, który nie potwierdzi³ ingerencji s³u¿b specjalnych, Benenson nie by³ przekonany i zrezygnowa³ z Amnesty International. Zrezygnowa³ tak¿e z Brytyjskiej Kapitu³y Komisji Miêdzynarodowych Sêdziów (Commission of International Jourists - CIJ). Rok pó¼niej wysz³o na jaw ze CIJ by³o finansowane przez CIA za po¶rednictwem amerykañskiego oddzia³u American Fund for Free Jourists.

W pó¼niejszych latach Peter Benenson za³o¿y³ inn± organizacjê, Christians Against Torture, ale wola³ unikaæ ¿ycia publicznego. Odrzuci³ wiele ofert tytu³ów szlacheckich, nagród i doktoratów honoris causa z najbardziej presti¿owych uniwersytetów. Zmar³ 25 lutego 2005 r.

W kwietniu 2007 Amnesty International zmieni³a stanowisko wzglêdem aborcji z neutralnej pozycji na aktywne wspieranie dostêpu do aborcji w przypadkach gwa³tu, kazirodztwa lub zagro¿eniu dla zdrowia matki. Podobnie jak Peter Benenson, znaczna czê¶æ cz³onków Amnesty to katolicy, a wiêc rozwinê³a siê intensywna debata na temat aborcji, która przyci±gnê³a uwagê wielu osobisto¶ci ko¶cielnych, w tym kardyna³a George Pella, arcybiskupa Sydney.

Kardyna³ Pell napisa³ w Telegraph 25 czerwca 2007 r. „Czê¶æ zespo³u kierowniczego Amnesty promuje prawo do aborcji. Na ca³ym ¶wiecie istniej± 72 krajowe oddzia³y Amnesty, a ju¿ Nowa Zelandia i Wielka Brytania przyjê³y stanowiska proaborcyjne” i dalej „Gdyby ruch jako ca³o¶æ przyj±³ tê politykê, oznacza³oby to ¿e chrze¶cijanie byliby zmuszeni do opuszczenia Amnesty”.

W¶ród cz³onków Amnesty International zaistnia³y zró¿nicowane pogl±dy, niepokój i obawy dotycz±cych kwestii aborcji. Irish Times zacytowa³ dzia³aczkê Amnesty, Mary Stewart, „Zosta³am cz³onkiem Amnesty, poniewa¿ jestem przeciwna karze ¶mierci. Je¶li jeste¶ przeciwko karze ¶mierci to znaczy ze jeste¶ przeciwko ka¿dej zadanej ¶mierci”. Powiedzia³a, ¿e próba ograniczeñ aborcji do wypadków gwa³tu, kazirodztwa lub zagro¿enia zdrowia matki nie zda egzaminu i „by³bym przera¿ona, gdyby organizacja powo³ana do obrony praw cz³owieka pozwoli³a zabiæ bezbronne dziecko”. W odpowiedzi na poruszone tematy, uczniowie ze szkó³ katolickich w Sydney, Loreto Kirribilli i St Aloysius College, utworzyli alternatywn± organizacjê praw cz³owieka, Benenson Society (2).

12 lat pó¼niej, w lipcu 2018, delegaci Amnesty International zebrali siê w Warszawie, gdzie ustalili nowe postulaty w sprawie aborcji. Delegaci wezwali pañstwa nie tylko do dekryminalizacji aborcji, ale do zagwarantowania i finansowania dostêpu do aborcji na ¿±danie, jako oznakê poszanowania praw cz³owieka.

„Chcemy mieæ pewno¶æ, ¿e jeste¶my dobrze przygotowani do walki o prawa cz³owieka w krajach, gdzie jest ograniczony dostêp do aborcji. Wymaga to znacznie wiêkszego wysi³ku ze strony rz±dów, w celu ochrony praw cz³owieka tam, gdzie s± one zagro¿one ”- wyja¶ni³a Tawanda Mutasah, dyrektor Amnesty International ds. Prawa i Polityki.

W tym samym roku podjêto rozpatrywanie samobójstw pracowników Amnesty International, w Pary¿u i w Genewie, którzy pozostawili listy po¿egnalne skar¿±c siê na presje zawodowe. W lutym bie¿±cego roku niezale¿ny raport stwierdzi³, ze w Amnesty International istnieje „toksyczna kultura” zastraszania, nêkania, seksizmu i rasizmu. W raporcie stwierdzono, ¿e wysi³ki Amnesty International maj±ce na celu rozwi±zanie jej problemów by³y „ad hoc, reaktywne i niespójne”, a personel okre¶li³ zespó³ kierownictwa wy¿szego szczebla jako nieobecny, niekompetentny i bezduszny.

Sekretarz Generalny Amnesty International Kumi Naidoo powiedzia³, ¿e jego priorytetem jest odbudowanie zaufania organizacji.

Andrew Balcerzak

Przypisy:
(1) ¦wieca opasana drutem kolczastym jest symbolem Amnesty International
(2) The Benenson Society (www.benensonsociety.org) kontynuuje kampaniê na rzecz praw cz³owieka poprzez podnoszenie ¶wiadomo¶ci i lobbing rz±dów w imieniu wiê¼niów sumienia, jest przeciw torturom i karze ¶mierci oraz pragnie zapewniæ prawo do ¿ycia dla wszystkich. Benenson Society wybra³o „Bia³± Ró¿ê” jako swój symbol. „Bia³a Ró¿a” wywodzi siê z m³odzie¿owej, g³ównie katolickiej grupy oporu, zorganizowanej w Monachium podczas II wojny ¶wiatowej. Grupa by³a motywowana wzglêdami etycznymi, moralnymi i religijnymi, aby oprzeæ siê re¿imowi Hitlera. Cz³onkowie pisali i rozpowszechniali ulotki krytykuj±ce re¿im, potêpiali prze¶ladowania, masowe mordy na ¯ydach i wzywali swoich rodaków do pasywnego oporu.