| O kimże to rozprawiać w Roku Moniuszki, jak nie o Stasieńku urodzonym na Kresach, w ubielskim dworze nieopodal Śmiłowicz? Moja białoruska przyjaciółka Olga zapytała mnie właśnie: -A czy ty wiesz, że dom rodzinny Moniuszków w Minsku ładnie się zachował? Zachowała się też, choć w okropnym stanie, ich rodowa siedziba w Śmiłowiczach, dokąd jeździłam w dzieciństwie, bo tam niedaleko mieszkali moi dziadkowie. Na te słowa Olgi wyobraźnia poniosła mnie w okolice Mińska!
Internet podpowiada, że dobra śmiłowickie w roku 1757 odkupił od hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Ogińskiego dziadek naszego kompozytora, sędzia Stanisław Moniuszko. Pan sędzia zgromadził dobra pokaźne i dorobił się wielkiego majątku; przed smiercią podzielił wszystko między swe dzieci, a miał ich dziesięcioro. Synowi Czesławowi przypadł w udziale dwór w Ubielu (15 km od Smiłowicz).
Jak wygladał dwór, w którym urodził się Stanisław? Dwór już nie istnieje. Został zniesiony z powierzchni ziemi przez wydarzenia II wojny światowej. Bodaj jedynym zachowanym do dziś wizerunkiem dworu jest rycina Napoleona Ordy. Przedstawia ona malowniczy folwark i dom, siedzibę Moniuszków herbu Krzywda. Mamy nawet dokładny jego opis. „W części centralnej znajduje się portyk wsparty dwiema kolumnami łączącymi parter z poddaszem. Z poddasza budowniczowie wyodrębnili balkon, który pozwalał domownikom na lepsze rozpoznanie walorów tej pięknej okolicy. Dwór jest bardzo proporcjonalny i symetryczny – ma po trzy okna po każdej stronie portyku. Prawdziwą ozdobę dworu stanowi mansardowy dach, wynalazek francuski, bardzo w polskiej kulturze budowlanej popularny.”
Napoleon Orda -Dwór Moniuszków w Ubielu |
Ruiny rodowej siedziby w Śmiłowiczach |
Dalej czytamy, że zabudowania ubielskie zostały doszczętnie zniszczone podczas drugiej wojny światowej, a na ich miejscu wyrósł las. Olbrzymią zasługę w przywróceniu pamięci o Ubielu przypisuje się wybitnemu historykowi żydowskiego pochodzenia, melomanowi i miłośnikowi muzyki Moniuszki, Marianowi Fuksowi. On to przybywając w 1963 roku na uroczystości z okazji bitwy pod Lenino, w której brał udział, zwrócił się do władz sowieckich o umożliwienie wyjazdu do Ubiela w celu odwiedzenia miejsca urodzin polskiego kompozytora.
Niestety władze sowieckie nie miały żadnej wiedzy co do tego miejsca. Dopiero szczegółowe badania wojskowych topografów pozwoliły na jego zlokalizowanie. Bardzo pomocny okazał się tu „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego” z 1892 roku, który sowiecki generał Teodor Naumienko przekazał Fuksowi.
Po Rewolucji Październikowej Sowieci znacjonalizowali folwark i przekształcili go w wielkie gospodarstwo specjalizujące się w hodowli ryb. Nowa władza wykorzystała wszystkie dogodności folwarku Moniuszków (bliskość jezior i położenie nad rzeką Wołmą), i zbudowała bardzo udany rybchoz.
Latem 1966 roku dzięki przychylności polskiego i białoruskiego Ministerstwa Kultury oraz pomocy białoruskich kompozytorów, odsłonięto tu tablicę umieszczoną na obelisku. Napis na tablicy (po polsku i rosyjsku) głosi: „Tu w folwarku Ubiel 5 maja 1819 roku urodził się wielki kompozytor polski Stanisław Moniuszko”.
KRAKOWIAK - mal. Jan Czesław Moniuszko (syn Stanisława) |
Jan Czesław Moniuszko - Koncert Jankiela |
Plany stworzenia muzeum Moniuszki w Ubielu spełzły na niczym. Natomiast w Śmiłowiczach istnieje odnowione niedawno muzeum Moniuszki. Pierwotnie muzeum znajdowało się w budynku wiejskiej szkoły w Ubielu, ale została ona zamknięta, bo wioska wymarła. Dlatego przeniesiono je do budynku dawnej szkoły muzycznej w Śmiłowiczach.
Dzięki różnym grantom, m.in. z Unii Europejskiej odnowiono budynek. Znajduje się w nim obecnie nowa ekspozycja: rysunki z epoki, makieta majątku Moniuszków, kopie pierwodruków jego dzieł, kostiumy do oper mistrza oraz plakaty związane z wystawianiem jego dzieł, kostiumy do oper mistrza oraz plakaty związane z wystawianiem jego kompozycji na rożnych scenach świata.
Niektóre eksponaty przekazali muzeum partnerzy z Polski, m.in. Teatr Wielki w Warszawie. Ekspozycja pozwala poznać dzieciństwo Moniuszki oraz kolejne etapy jego kariery. Niezwykle ciekawe są rysunki ojca Moniuszki, Czesława, które przedstawiają małego Stanisława z matką, ale także ich majątek i pracujących w nim ludzi.
Władze lokalne liczą na zainteresowanie turystów: jest w Smiłowiczach baza noclegowa i gastronomiczna, odległośc do Mińska wynosi 50 km, a do lotniska zaledwie 20 km.
O Moniuszce można nieskończenie. Tyle fascynujących wątków w jego życiu. Z lubością czytam o wielkiej miłości Moniuszki do „Olesi”, czyli Aleksandry z Müllerów, córki pułkownika armii rosyjskiej, którą poślubił. Podobnie jak jego dziadek – Stanisłw doczekał się dziesięciorga dzieci. Pasjonujace są opowieści o wyjazdach Moniuszki do Petersburga, gdzie przebywał gościnnie w latach 1842, 1849, 1856 i 1870. Warto wspomnieć, że syn Moniuszki Jan Czesław (1853-1909) był wspaniałym malarzem, profesorem petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych.
O Moniuszce, o Moniuszkach można nieskończenie!
Zamek w Smiłowiczach. Stanisław, wnuk Stanisława bywał na zamku u dziadka; za młodu lubił wsłuchiwać się w melodię kuranta wygrywaną przez zegar stojący w zamkowej sieni |
Moniuszko dyryguje - rys. Ksawery Pillati |
| 
