Zygmunt Słupski |
W roku 2020 obchodzimy 180 rocznicę zdobycia najwyższego szczytu kontynentu australijskiego przez polskiego podróżnika Pawła Edmunda Strzeleckiego (1797-1873). Strzelecki, wybitny podróżnik-odkrywca, naukowiec i filantrop zmarł w Londynie bezdzietnie. Jego najbliższą rodzinę stanowili: starsza siostra Izabela (1790-1868) ze Strzeleckich Światopełk-Słupska, jego brat Piotr Felicjan Celestyn Filip Strzelecki (1794-1869) oraz oczywiście ich potomkowie.Chcemy dzisiaj opowiedzieć o niezwykłej postaci, jaką był "siostrzany wnuk" Pawła Edmunda. Zygmunt Światopełk-Słupski herbu Lis (1851 – 1928) był wnukiem Izabeli zwanej Belunią oraz Józefa Światopełk-Słupskiego; postać naprawdę niezwykła: samotnik, samouk, poliglota,niespokojny duch, nieustannie głodny nowych wrażeń, poświęcony działalności twórczej i organizacyjnej. Podobnie jak Paweł Edmund, pozostał kawalerem.
Natura obdarzyła go inteligencją i energią życiową oraz talentami, które w ciągu 77 lat życia w pełni wykorzystał w pozytywistycznej pracy organicznej na rzecz Narodu.
Pozostawił po sobie bezcenne materiały historyczne świadczące o polskości ziem pod zaborem rosyjskim i pruskim. Jego praca literacka uczyła, uświadamiała i propagowała poczucie przynależności do zniewolonego Narodu Polskiego.
Po słynnym bracie babuni Zygmunt odziedziczył barwną osobowość, niepokorną naturę, wszechstronne zdolności, w tym do samokształcenia się, doskonalenia oraz nieustannego zdobywania wiedzy. Samodzielnie piął się po szczeblach kariery , zawsze osiągając sukcesy. Był dziennikarzem, publicystą, powieściopisarzem, dramatopisarzem, lingwistą, tłumaczem, historykiem dziejów Polski, krytykiem sztuki, muzykologiem, wydawcą, krajoznawcą, kartografem i artystą rysownikiem oraz humorystą. Ale przede wszystkim był PATRIOTĄ.
Urodził się 21.XI.1851 r. w zamożnej rodzinie inteligencji ziemiańskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim. Był synem Franciszka Światopełk-Słupskiego herbu Lis i Anny Kamili z Biesiekierskich herbu Pomian. Miejscowość, w której przyszedł na świat musiała być położona nieopodal Śremu, gdyż tu go ochrzczono, jego dzieciństwo upłynęło w majątku na Kujawach, naukę szkolną rozpoczął we we Włocławku.
Jego rodzina zmieniła miejsce zamieszkania przenosząc się na Mazowsze, tak więc Zygmunt kontynuował naukę w Siedlcach, a następnie w Warszawie. Szkoły najwyraźniej nie zaspokajały intelektualnego potencjału Zygmunta, nie ma bowiem śladu, by którąś z nich ukończył.
Ogromnym przeżyciem dla 12-letniego Zygmunta musiał był wybuch powstania styczniowego w 1863 i związane z tym dramtyczne wydarzenia : udział jego stryja, pułkownika Ignacego Światopełk-Słupskiego (1810-1889) w szeregu bitwach, śmierć jego dwóch kuzynów, synów Piotra Strzeleckiego i wielu innych z jego otoczenia, następnie upadek powstania i tragiczne jego konsekwencje spowodowane przez carat.
|
|
Zygmunt wcześnie się usamodzielnił. Dostał skromną posadę urzędnika kolei państwowych w dawnej Kongresówce, ale to nie zaspokajało jego ambicji. W wieku dwudziestu paru lat już pisywał i publikował artykuły w czasopismach zaboru rosyjskiego zdobywając uznanie, co pozwoliło mu na porzucenie pracy urzędnika, a podjęcie posady redaktora w warszawskim „Kurierze Codziennym”. Pisał sztuki teatralne o tematyce współczesnej, wystawiane na scenach teatrów od Krakowa po Warszawę; w jego dorobku są jednoaktówki komediowe Wieczór św. Andrzeja, czyli Niebezpieczne żarty…, Sprytny podlotek…, Córunia, oraz czteroaktowa sztuka Dwór i gromada. Obraz ludowy.
W ciągu długiego twórczego życia używał różnych pseudonimów: Lis (herb rodowy Światopełk-Słupskich), S.de Pillar, Republikanin, Z.Ś.S., Es., Zygmuntalis.
Jego ogromna energia życiowa nie pozwalała mu spocząć, więc intensywnie podróżował z odczytami po miastach dawnej Kongresówki, włącznie z Warszawą i Krakowem. Swoją pierwszą powieść Mańka opublikował w „Gazecie Radomskiej”, gdzie zajmował pozycję kierownika literackiego. Jego talenty organizacyjne ujawniły się w 1885 roku, kiedy zorganizował wystawę przemysłowo-rolniczą w Radomiu. Tu niestety nastąpił nagły kres kariery Zygmunta Światopełk-Słupskiego w zaborze rosyjskim. Władze carskie nie zatwierdziły jego kandydatury na stanowisko naczelnego redaktora Gazety Radomskiej, a następnie nakazały mu opuścić dawną Kongresówkę. Trudno powiedzieć, czym naraził się Moskalom.
Furtka na świat była otwarta. Zygmunt w pełni wykorzystał nową szansę: w 1886 roku wsiadł na statek i popłynął do Nowego Yorku. Tam założył polską księgarnię i wypożyczalnię książek; stworzone przez niego wydawnictwo „Tania Biblioteka Polska” wydrukowało dzieła Adama Mickiewicza, Antoniego Malczewskiego oraz „Pieśń o ziemi naszej” Wincentego Pola. Zygmunt publikował także w angielskojęzycznej prasie: Detroit Evening News, The Brooklyn Citizen, New York Journal oraz tłumaczył na język angielski dzieła Elizy Orzeszkowej i Henryka Sienkiewicza. Jednak biznes w Nowym Yorku nie przynosił mu spodziewanego dochodu, więc je sprzedał i osiadł w Buffalo. Tu redagował czasopismo Polak w Ameryce, w którym publikował własne artykuły z dziejów Polski XVIII i XIX w. Założył też humorystyczny dwutygodnik „Bocian”, którego był redaktorem, ilustratorem i wydawcą.
|
|
Zygmunt nigdzie nie zagrzał miejsca na długo i w roku 1890 działał już w Filadelfii, tam założył tygodnik Patriota, którego był redaktorem i wydawcą. Nakładem Patrioty ukazało się kilka książek i kalendarz. Jednocześnie publikował własne dzieła literackie; zdobyły one uznanie oraz wysokie nagrody na polonijnych konkursach literackich. I tak w konkursie fundacji Ignacego Paderewskiego otrzymał pierwszą nagrodę za powieść Politykier.1.W Starym Kraju; w konkursie literackim im. Mikołaja Kopernika zdobył drugą nagrodę za szkic do powieści Z życia Polaków w Ameryce. W Raju . Interesowały go losy wygnańców popowstaniowych, których życie po 1863 roku rzuciło do Ameryki. Spisał wspomnienia Seweryna Gąseckiego i wydał je w tomie "pamiętniki" (1895), a w dwa lata później opowieści Juliana Lipińskiego opublikowane jako "Wspomnienia tułacza".
W 1898 roku, po 12 latach życia w Ameryce, Zygmunt znowu był w drodze. Nie popłynął dookoła świata jak słynny brat babuni, tylko powrócił na stary kontynent. Moskale nie chcieli go widzieć na swoim terytorium, więc osiadł w Wielkim Księstwie Poznańskim pod pruskim zaborem. Rozpoczął współpracę z Dziennikiem Poznańskim, gdzie publikował tłumaczenia z angielskiego, artykuły o różnorodnej tematyce, m.in. „Szkic z dziejów sztuki naszej”. Równocześnie wznowił, redagował i oczywiście ilustrował satyryczny miesięcznik „Bocian”,przemianowany na „Komar”. Zygmunt posiadał niezwykłe poczucie humoru, może nawet większe niż Paweł Edmund Strzelecki. Oprócz "Komara" wydał też Garść śmiechu i łez, oraz Dziewięć satyr i humoresek. Pytanie, którędy chadzały geny humoru w rodzinach Strzeleckich i Słupskich, wiadomo bowiem, że młodszy brat Zygmunta, słynny malarz Feliks miał zerowe poczucie humoru. We wspomnieniach wykładowców i studentów warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona, gdzie był profesorem, Feliks zapisał się jako ponurak.
Zwielokrotniona dawka humoru Zygmunta znajdowała swój upust w graniu w kotka i myszkę z ciężkimi w myśleniu Moskalami oraz podejrzliwymi Prusakami. Nie zawsze wygrywał. W 1903 r. dostał wyrok za artykuł popierający strajk dzieci wrzesińskich: przesiedział pół roku w pruskim więzieniu.
Wczesniej, w roku 1901 został sekretarzem nowo założonego Towarzystwa Muzycznego w Poznaniu. Jak widać, w 50-letnim Zygmuncie drzemało wiele nieujawnionych talentów.Pokaźną kolekcję szopenowską Zygmunta Światopełk-Słupskiego Miasto Poznań zaprezentowało na wystawie w roku 1903.
Zygmunt kontunuował prace przekładowe. Z angielskiego przetłumaczył „Naukę ekonomii politycznej” H. Georg’a, z francuskiego „Drugi najazd szwedzki” Woltera, a z rosyjskiego „Wybór 20 obrazków, satyr, humoresek i karykatur” A. Czechowa. Jako pierwszy w Polsce tłumaczył sztuki Bernarda Shaw. W roku 1907 The Philanderer wystawiono w Teatrze Małym w Warszawie pod tytułem „Klub Ibsena – Bałamut”.
|
|
Od 1904 roku Zygmunt prowadzi w Poznaniu własną firmę wydawniczą, w której publikuje: Polacy, których znać trzeba, „Niezbędny podręcznik i Poznań”, Krótka wiadomość o ludziach, od których ulice miasta wzięły nazwę, i inne. Jego zdolności w rysunku znalazły zastosowanie w kartografii, która staje się kolejną pasją Zygmunta. Wydał Mapę Wielkiego Księstwa Poznańskiego z oznaczeniami posiadłości Pruskiej Komisji Kolonizacyjnej nabytych pod koniec roku 1906 r, a w roku 1908 Mapę Prus Zachodnich, gdzie oznakował wsie nabyte przez tę komisję do roku 1906. Piętnował tu polskich ziemian publikując nazwiska tych, którzy odsprzedali swe majątki Niemcom.
W rok później publikuje Skorowidz Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zawierający opisy około 7000 miejscowości z oryginalnymi nazwami polskimi przedrozbiorowymi , ale też z podaniem nazw niemieckich, poczty, ludności zamieszkującej miasta, parafie i wsie, oraz listą polskich właścicieli ziemskich. Niestety, Skorowidz Prus Zachodnich pozostał w rękopisie; znajduje się w zbiorach Uniwersytetu Poznańskiego. Kolejne jego dzieła kartograficzne to Jedyna polska mapa Wielkiego Księstwa Poznańskiego, „Atlas ziem polskich T.1 cz.1”, oraz Wielkie Księstwo Poznańskie. Mapy Zygmunta zdobyły medale na wystawach w Lublinie, Lwowie i Jarosławiu.
|
Rozmiłowany w pięknie Wielkopolski, pragnący utrzymać pamięć o polskości tego regionu, Zygmunt założył w Poznaniu Towarzystwo Geograficzne Słowiańskie.
W lipcu 1910 roku Polacy pod wszystkimi zaborami i na całym świecie obchodzili 500 lecie zwycięstwa pod Grunwaldem. Zygmunt Światopełk-Słupski udał się do Wolnego Miasta Krakowa, gdzie odbywały się główne uroczystości; tam zaprezentował model „Mogiły Nieśmiertelnych”, projekt opisany w broszurce „Czym upamiętnić Rok Grunwaldzki” wydanej w Krakowie.
Tuż po wybuchu Pierwszej Wojny Światowej Prusacy aresztowali Zygmunta, ale wkrótce go zwolniono z braku dowodów winy. Okres wojny przeżył w Szamotułach, mieszkając z rodziną Czesława Huberta, który w czasie Powstania Wielkopolskiego był komendantem Szamotuł.Mając tak przyjazną bazę Zygmunt mógł do woli podróżować po Wielkopolsce , szkicując z natury zabytki całego rejonu. Ta kolekcja szkiców niemająca sobie równej stanowi bezcenną dokumentację budowli świadczących o polskości tych ziem. Zygmunt zamierzał opublikować swe szkice w Albumie naszych zabytków, zdołał jednak wydać tylko część ogromnego zbioru: Kościoły drewniane, tom 1, część 1: Diecezja Gnieźnieńska. Po wojnie, w roku 1921, wydał jeszcze Mapę województwa poznańskiego w obecnych granicach, po czym osiadł w Warszawie, gdzie spędził ostatnie lata życia.
W roku 1926 opublikował Warszawa. Ludzie od których ulice wzięły nazwy, ilustrowane podobiznami i portretami przez nego rysowanymi. Rok później wydał Nasi wodzowie. Pierwsza setka - z czasów porozbiorowych, także z portretami własnego autorstwa. Ostatnią jego publikacją książkową była Prawdziwa historia Polski w zarysie, którą ogłosił pod pseudonimem Republikanin. Ten pseudonim obrazuje drogę, jaką przebył Zygmunt: od szlachcica herbu Lis do republikanina. Nigdy nie zerwał więzów z Ameryką; do końca życia publikował artykuły w prasie polonijnej oraz amerykańskiej.
Zakres działalności i zainteresowań Zygmunta Słupskiego stanowi tak rozległy temat, że do podsumowania całości potrzebna byłaby spora grupa specjalistów w kilkunastu dziedzinach. Dlatego brak jest pełnego opisu jego osiągnięć w jednej publikacji biograficznej, uwydatniającej niezwykłe talenty w dziedzinach często niespokrewnionych ze sobą, publikacji akcentującej też jego pracowitość i perfekcję.
Niektóre artykuły jemu poświęcone noszą wymowne tytuły
np. „Pracowity samotnik”, czy „Tajemniczy patriota”.
Informacje biograficzne o Zygmuncie Słupskim są rozsiane po słownikach biograficznych i encyklopediach, np. Dziennikarstwo polskie w Ameryce, „Leksykon historii Polski”, Słownik Pracowników Książki Polskiej.
Zygmunt Światopełk-Słupski zmarł 16.10.1928 w Warszawie w Szpitalu Dzieciątka Jezus; spoczywa na Cmentarzu na Powązkach.
Marysia Thiele
Opracowano na podstawie "Geni, MyHeritage", Wikipedię, Polski Słownik Biograficzny oraz
Internetowy Polski Słownik Biograficzny, skąd pochodzą zdjęcia oraz ilustracje.
Related Links:
art. Interesująca postać mieszkańca Szamotuł
Biografia Feliksa, młodszego brata Zygmunta
Feliks (1868-1950), brat Zygmunta |
|
