| [1846.] „Nie jest naszą zasługą, że pierwsza praca naukowa na temat jednej z naszych najważniejszych kolonii wyszła spod pióra cudzoziemca. Nowa Południowa Walia jest kolonizowana od 57 lat, a dopiero cztery miesiące temu jej fizyczny opis oraz opis jej kolonii-siostry zostały wydane. Autorem jest P.E. Strzelecki, polski szlachcic, wspaniała postać i ofiara rosyjskiej opresji. Spędził on 12 lat na podróżach i wędrówkach dookoła świata. Badał Północną i Południową Amerykę, część Zachodnich Indii, Wyspy Mórz Południowych, Nową Zelandię, Nową Południową Walię, Van Diemen’s Land, Wyspy Jawajskie, częsć Chin, Wschodnie Indie i Egipt.
W Van Diemen’s Land zdobył w niezwykły sposób życzliwość mieszkańców. Nie tylko otrzymał podziękowania za swoje wysiłki w badaniu naturalnych zasobów Tasmanii, ale, co było ważniejsze, zdobył bardzo znaczący szacunek. Wyraziło się to w formie pieniężnej w wysokości 400 £, co pozwoliło mu wydać swoją pracę przed nami. Ten opis, jak on mówi, jest rezultatem jego podróży pieszo poprzez 7000 mil kolonii. Swoją książkę podzielił na następujące rozdziały:
1. Historia i wyniki pomiarów morskich Terra Australia oraz pomiary ziemi w koloniach; 2. Magnetyzm ziemski;3. Geologia i mineralogia; 4. Klimatologia; 5. Skamieniałości i istniejąca roślinność; 6. Skamieniałości i istniejąca fauna;
7. Fizyczne, moralne i socjalne położenie Aborygenów.
Pan de Strzelecki doszedł do wniosku, że dni Aborygenów są policzone i że żadne zabiegi ze strony rządu nie uratują ich od wyginięcia. Uważa on, że we wszystkich krajach, które Europejczycy skolonizowali, następuje zmniejszenie ich ilości, a przyczyną jest prawo, a nie choroby i wojny. Jednocześnie sądzi, że byli oni najbardziej niemądrze potraktowani przez rząd i że krwawe konflikty między Aborygenami i osadnikami były spowodowane złym zarządzaniem.” (Artykuł powyższy ukazał się w gazecie Launceston Advertiser 19 lutego 1846 roku.)
[1873] „Śmierć tak znakomitego człowieka jakim był zmarły niedawno Edmund Paul Strzelecki, bardziej znany jako Hrabia Strzelecki, zasługuje na więcej niż tylko notatka w gazecie. Opublikował on książkę pt. „Fizyczny Opis Nowej Południowej Walii i Van Diemen’s Land”, która była owocem pięciu lat ciągłej pracy i przewędrowaniu pieszo 7000 mil. Książka ta stała się podstawową wiedzą o Australii. Hrabia wydał ją w 1845 roku i zadedykował Sir Johnowi Franklinowi, który właśnie wyruszał w swoją ostatnią i nieszczęśliwą wyprawę w celu odkrycia bieguna północnego. Głównym celem przybycia Hrabiego Strzeleckiego do Australii było zbadanie mineralogii Australii.
Print screen z filmu dr Tomasza Rożka o Strzeleckim |
Badania doprowadziły go do wniosku, że części kraju są bogate w złoto i poinformował o tym ówczesnego gubernatora George'a Gippsa. Jego raport został przekazany [do Londynu] Lordowi Johnowi Russel, który był sekretarzem Stanu dla Kolonii. W tym czasie wolni biali osadnicy w Australii stanowili tylko garstkę mieszkańców w porównaniu z ilością zesłańców. Dlatego też Hrabia de Strzelecki został poproszony o niepublikowanie swojego odkrycia. Fakt, że Strzelecki był pierwszym, który odkrył złoto w Australii, został potwierdzony kilka lat temu podczas Kongresu Miedzynarodowego, kiedy to na polecenie Sir Rodericka Murchisona Hrabia został nagrodzony złotym medalem za jego badania i raporty w tej sprawie. W czasie swoich badań Hrabia de Strzelecki również odkrył i umieścił na mapie rejon kraju, który dziś jest znany jako Gippsland i uznał go za jeden z najbardziej żyznych w Australii (...)
Był przedstawicielem Brytyjskiego Towarzystwa Pomocy w czasie klęski głodu w Irlandii i Szkocji w latach 1846-47. Był aktywnym i szanowanym członkiem w Emigracyjnym Komitecie Lorda Herberta, w Komitecie Funduszu Armii Krymskiej oraz w Emigracyjnym Komitecie Księcia Wellingtona. Poświęcił się również ratowaniu młodych kobiet i dziewczyn od niebezpieczeństw życia na ulicy londyńskiej. Tysiące kobiet zostało wysłanych do nowego domu w Australii. Hrabia Strzelecki był członkiem Towarzystwa Królewskiego i członkiem Królewskiego Towarzystwa Geograficznego. Otrzymał honorowy tytuł [doktora] z Uniwersytetu Oxford”.
(Artykuł ten został zamieszczony w gazecie The South Australian Advertiser w Adelajdzie dnia 26 grudnia 1873 roku, niedługo po śmierci Strzeleckiego).
[1994.] „Nadszedł czas, aby Paul Strzelecki zajął należyte miejsce w książkach do nauczania historii. Większość australijskich dzieci zna nazwisko Edwarda Hargravesa w związku z odkryciem złota, ale ile z nich zna nazwisko Paula Strzeleckiego? Sławny polski naukowiec i badacz odkrył złoto w 1839 roku, (12 lat przed Hargravesem) w pirytach koło Hartley i kwarcu koło Wellington. Jednak gubernator Gipps nalegał, aby utrzymał to w tajemnicy, aby nie narazić na niebezpieczeństwo porządek publiczny.
Kiedy w lutym 1851 roku Hargraves i John Lister wypłukali pierwszą miskę świecącego żwiru w rejonie Orange-Bathurst w Nowej Południowej Walii odkrycie było przywitane owacjami, a rząd Nowej Południowej Walii ogłosił Hargreavesa pierwszym odkrywcą złota w Australii. Zapłacono mu 500 £ i taką samą sumę dostał również dwa lata później. Gorączka złota rozgorzała. Dostał kolejną nagrodę 10 000 £, a była to w tamtych czasach kolosalna suma. Później w 1877 roku otrzymał roczne wynagrodzenie w wysokości po 250 £ do końca życia.
Prawda historyczna jest doskonale udokumentowana w naukowych dokumentach, jednak wydaje się, że istnieje niechęć do uznania zasług człowieka o nazwisku Strzelecki. Jest to naprawdę skandalem, że wolimy skłaniać się do wygodnej przeszłości kolonialnej i nie oddać takiemu człowiekowi należytego miejsca. To Strzelecki w czasie swojej wędrówki z północy Nowej Południowej Walii na południe Tasmanii zdobył i nazwał najwyższy szczyt Australii imieniem polskiego patrioty i demokratycznego przywodcy Tadeusza Kościuszki.
Polski odkrywca został jednak uhonorowany przez Rząd Wiktoriański, który nazwał pasmo gór i miejscowosć jego nazwiskiem. Później w latach 1930-ych zainstalowano siedem znaków [cairns] na szlaku wzdłuż pasma South Gippsland dla upamiętnienia wielkiego Odkrywcy.
W 1988 roku na dwustulecie Australii Rząd Polski ufundował pomnik Strzeleckiego, który stoi dzisiaj w Jindabyne.
Strzelecki później osiedlił się w Anglii i dostał obywatelstwo tego kraju. Został wybrany Członkiem Towarzystwa Królewskiego w 1853 roku, otrzymał honorowy doktorat z Oxfordu w 1860 roku i tytuł hrabiowski w 1869 roku. Zmarł w Londynie w roku 1873 w wieku 76 lat.” (Artykuł powyższy ukazał się w gazecie The Canberra Times 8 kwietnia 1994 roku. Była to wypowiedź konsultanta marketingowego zamieszkałego w Melbourne Andrew Walkera. Artykuł był zatytułowany Time to give Paul de Strzelecki his place in the history books).
Karykatura Strzeleckiego i Lady Jane - Chris Grosz |
W 2006 r. została wydana piękna książka pt. Gold Pictorial History of the Australian Gold Rush autora Geoffa Hockinga. Książka sprzedawana była na każdej poczcie. W książce tej napisano, że Hrabia de Strzelecki znalazł złoto w australijskich Alpach w 1839 roku.*) Dowiódł on, że złoto znajduje się tam w dużych ilościach. Pomimo tego polecono mu, aby swoje odkrycie zataił, ponieważ władze obawiały się konsekwencji ze strony niespokojnej populacji zesłańców, gdyby dowiedzieli się o istnieniu złota w koloniach.
W 1986 roku nowym emigrantom przyjeżdżającym do Australii wręczano broszurkę, w której znajdował się artykuł o Pawle Strzeleckim jako odkrywcy złota w Australii.
W 2001 roku wydawnictwo Cambridge University Press wydało wielką encyklopedię „The Australian People, An Encyclopedia of the Nation, its People and their Origins”. Książka jest ogromna o wadze 3.5 kg, o rozmiarach 33cm x 23cm i zawiera prawie 1000 stron. W części trzeciej zatytułowanej „Osadnicy” opisane są wszystkie narodowości świata, jakie przybyły kiedykolwiek do Australii i ich historia. W rozdziale o Polakach napisano o Pawle Strzeleckim co następuje:
„W kwietniu 1839 roku przybył do Sydney polski szlachcic Edmund Strzelecki, badacz, geolog, naukowiec i filantrop, Polak, który znalazł się na stronach australijskiej historii dziewiętnastego wieku. Odkrył on złoto koło Bathurst w 1839 roku i na Tasmanii w 1841 roku, jak również srebro. Zlokalizował złoża węgla, azbestu, pirytów żelaza, miedzi, ołowiu, tlenków tytanu, opali, agatów i innych minerałów.
Strzelecki zbadał Snowy Mountains, Gippsland, Lake King, the Latrobe River and Mt Arrowsmith na Tasmanii. Opublikował pierwszą mapę Gippsland i opis tego rejonu, co pozwoliło udostępnić tę część Victorii. Stworzył też pierwszą ogromną mapę geologiczną wschodniej Australi i Tasmanii. Jego książka zatytułowana Physical Description of New South Wales and Van Diemen’s Land opublikowana w Londynie w 1845 roku zyskała podziw Charlesa Darwina i innych. Książka ta stała się niezastąpiona jako źródło wiedzy o Australii przez następne 50 lat. Strzelecki miał wielką wizję co do przyszłości Australii. Był pierwszym człowiekiem, który wykazał troskę o środowisko naturalne i ekologię Australii oraz pierwszym człowiekiem, który wypowiadał się na temat konieczności irygacji na wielką skalę w Nowej Południowej Walii i na Tasmanii.
Przewidział wielką przyszłość dla australijskiego przemysłu wełnianego. Strzelecki był również pierwszym człowiekiem, który zaproponował i próbował zorganizować na szeroką skalę dokładne pomiary geologiczne Australii już w 1845 roku. Około 20 nazw geograficznych w Australii nosi jego nazwisko.”
Lidia Waluk-Legun
Ze źródeł australijskich
*) znalazł złoto w rejonie Gór Błękitnych, a nie w Alpach Australijskich (ESK).
| 
