Barwna Postać, Dawid Celek, II nagroda Kościuszko Bicentenary Competition, KHI | Urodziny Kościuszki. Znacie? Znacie, ale posłuchajcie.
Tadeusz Kościuszko urodził się czwartego lutego 1746 r., 279 lat temu na Miereczowszczyźnie (obecnie Blałoruś, ok 100 km na północny wschód od Brześcia). Królem Rzeczypospolitej Obojga Narodów był jeszcze wtedy (1733-1763) August III Sas (za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa). Zostawił Rzeczpospolitą bezwolną, a kolejnego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego wybrano w 1764 r. jednak już pod nadzorem wojsk 'protektora' - Rosji z nową carycą Katarzyną II (Niemka, ale obejmując tron przeszła na prawosławie).
Chrystus na krzyżu, Tadeusz Kosciuszko 1770-1773, Paryż |
Król Stanisław August uzależniony od Katarzyny starał się jednak jakoś porządkować sprawy w kraju.
Kościuszko wstąpił 18 grudnia 1765 roku do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej utworzonej przez króla, a w 1769 r. wyjechał na królewskim stypendium do Francji, na studia do Paryża. Tam studiował m.in. malarstwo i rysunek, a ponadto prywatnie zdobył wykształcenie wojskowe z zakresu fortyfikacji. W czasie pobytu w przedrewolucyjnej Francji Tadeusz zapoznał się nowymi dla niego ideami politycznymi, społecznymi i wolnościowymi. Po pięciu latach w 1774 r. wrócił do kraju, a było to już po pierwszym rozbiorze. Nie znalazł zatrudnienia, król wojska praktycznie nie miał, a Tadeusz majątku nie posiadał.
w 1775 roku wyjechał najpierw do Drezna, potem do Paryża. Zatrudnienia nie znalazł, ale dowiedział się o wojnie w Ameryce, gdzie kolonie podjęły walkę z Wielką Brytanią o swoją odrębność oraz niepodległość. Popłynął tam w 1776 r. Po drodze przeżył rozbicie się statku, na maszcie dopłynął do Martyniki . Z Martyniki dopłynął wreszcie do Ameryki, zgłosił się na ochotnika do armii amerykańskiej a pokazując we wstępnej rozmowie (dziś interview nazywanej) swe rozgarnięcie w geometrii, trygonometrii i naukach fortyfikacyjnych został przyjęty na inżyniera armii amerykańskiej.
Nie tylko że się przydał, brał udział w ufortyfikowaniu Filadelfii, fortyfikował różne obozy wojskowe Armii Kontynentalnej, ale i rozgłos zdobył swą oryginalną koncepcją fortyfikacji, która zdecydowała o przełomowym dla Amerykanów zwycięstwie pod Saratogą. W rezultacie powierzono mu budowę silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson. Obecnie jest tam The United States Military Academy najbardziej prestiżowa szkoła wojskowa Stanów Zjednoczonych.
Za swój udział w Wojnie o Niepodległość Tadeusz Kościuszko został w 1783 r. awansowany do stopnia generała brygady armii amerykańskiej oraz dostał od Parlamentu Amerykańskiego majątek (wypłata była opóźniona do 1798 r.), który przeznaczył w swym testamencie (1798 r.) na wykupienie i edukację czarnych niewolników amerykańskich. Wykonawcą testamentu został przyszły prezydent Stanów Zjednoczonych Tomasz Jefferson, który jednak z zadania się nie wywiązał.
|
Bezpośrednio po zakończeniu wojny w Ameryce Tadeusz wrócił w 1784 r. do kraju, do domu w Siechnowiczach na Miereszowszczyźnie. Pozostawał na uboczu życia politycznego mimo iż od 1788 r. rozpoczął obrady Sejm Czteroletni.
Dopiero gdy tenże Sejm podniósł w 1789 r. liczbę wojska do 100 tysięcy Kościuszko otrzymał podpisaną przez króla Stanisława Augusta nominację na generała majora wojsk koronnych. Trwał Sejm Czteroletni, uchwalona została Konstytucja 3 Maja, ale Kościuszko wciąż był na uboczu. Wygląda na to, że po Rewolucji Amerykańskiej był uważany za radykała w świecie nad którym żelazną ręką panowała Katarzyna II i wygodniej było się nim przed nią nie chwalić.
Dopiero gdy w rok po Konstytucji 3 Maja Targowica wprowadziła do Polski wojska rosyjskie, wojsko polskie zaczęło się organizować i stawiać opór Rosjanom i Targowiczanom. Kościuszko odznaczył się w bitwach pod Zieleńcami (18 czerwca), Włodzimierzem (7 lipca) i pod Dubienką (18 lipca 1792). Został nominowany na generała lejtnanta 1 sierpnia 1792. Niestety, było to już po zdradzie króla Stanisława Augusta i po jego przystąpieniu do Targowicy 23 lipca 1792 r. Kościuszko zrezygnował ze służby u króla-zdrajcy.
Wkrótce, w 1793 r. nastąpił drugi rozbiór Rzeczypospolitej. W 1794 r. Kościuszko poprowadził insurekcję w obronie Rzeczypospolitej.
Wygrał bitwę pod Racławicami, potem jednak bitwa pod Maciejowicami została przegrana. Doszło do tego gdy generał Adam Poniński dopuścił wojska rosyjskie do przeprawy przez Wisłę i w rezultacie umożliwił zaatakowanie armii Kościuszki dwukrotnie większymi siłami. Kościuszko ciężko ranny był w klatce na pokaz wieziony aż do Petersburga gdzie pozostał uwięziony w twierdzy pietropawłowskiej. O tych i o dalszych mało znanych losach Kościuszki opowiada film (już, niestety ś.p.) Ernestyny Skurjat-Kozek Kościuszko - Polska jeszcze zatańczy.
Dedykacja filmu Ernestyny Skurjat-Kozek Kościuszko - Jeszcze Polska zatańczy |
Niespodziewana śmierć Katarzyny w 1796 r. doprowadziła do zmiany. Następcą został Paweł, jeden z jej synów, który nie był jednak faworytem Katarzyny. Straciła ona jego ojca, on też jej nienawidził natomiast czuł sympatię do Kościuszki. Uważał go za ofiarę Katarzyny, on też sam się czuł przez nią prześladowany. Miał ochotę uwolnić Kościuszkę. Jednak o tronie decydowali lokalni rosyjscy bojarzy. Paweł, by objąć tron musiał mieć ich zgodę. Po negocjacjach doszło do warunkowego uwolnienia Kościuszki wraz z dwudziestoma tysiącami polskich żołnierzy pojmanymi do niewoli po powstaniu. Warunkiem była przysięga Kościuszki że do Polski już nie wróci i nie będzie walczył przeciw carom. Ciężko było Kościuszce na to przystać, ale przeważyła opinia strony polskiej, że te dwadzieścia tysięcy żołnierzy będzie stanowiło podstawę do odbudowy i odzyskania Polski w przyszłości.
Tak więc Kościuszko w towarzystwie nieodzownego od czasu Maciejowic Niemcewicza, czarnoskórego służącego Jean Lapierre, skrzypka Libiszewskiego oraz kamerdynera i kucharza wyjechali z Petersburga saniami do Skandynawii. Do Londynu dojechał Kościuszko już tylko z Niemcewiczem. Dalej, z Bristolu Kościuszko z Niemcewiczem popłynęli do Stanów, gdzie Kościuszko został powitany entuzjastycznie.
Powitanie Kościuszki w Stanach Zjednoczonych |
Drugi pobyt w Stanach trwał tylko kilkanaście miesięcy. Tomasz Jefferson, z którym Kościuszko od lat się przyjaźnił, a który wówczas był sekretarzem stanu w rządzie Waszyngtona wysłał Kościuszkę z tajną misją dyplomatyczną do Francji mającą na celu zapobieżenie wojny Stanów z Francją. Kościuszko pozostał już w Europie, we Francji i w Szwajcarii. Wziął udział w tworzeniu Legionów Polskich, ale Napoleonowi nie ufał i był przeciwnikiem wiązania sprawy Polski z Napoleonem.
Zmarł w 1817 r. w Szwajcarii w Solurze, w domu Zeltnera i został pochowany w pobliskim Zuchwilu. W roku 1818 trumna z zabalsamowanym ciałem Tadeusza Kościuszki została sprowadzona do kraju i 23 czerwca uroczyście złożona w krypcie św. Leonarda na Wawelu. W 1832 r. trumnę złożono do sarkofagu. Zgodnie z testamentem wydobyte z ciała serce Kościuszki zostało umieszczone w urnie i przekazane Emilii Zeltner. W 1921 roku polski Sejm podjął uchwałę o sprowadzeniu serca Kościuszki do kraju, co zostało zrealizowane 15 października 1927 roku. W latach 1927–1939 urna z sercem znajdowała się w kaplicy na Zamku Królewskim w Warszawie. Została tam umieszczona ponownie 31 sierpnia 1984 roku podczas uroczystości zakończenia odbudowy i przekazania Zamku Królewskiego społeczeństwu.
Serce Kościuszki w urnie na Zamku Królewskim w Warszawie |
Naród Polski postanowił w hołdzie Naczelnikowi Powstania zbudować kopiec: symboliczną mogiłę w Krakowie na Wzgórzu św. Bronisławy. Powstał on w latach 1820-1823 i nosi nazwę Kopca Kościuszki (Mound Kosciuszko).
Kobi, solista z chóru Jinama Jilliga na Wawelu z widokiem na Kopiec Kościuszki. 2023-05-13 |
Wędrownik i odkrywca, Paweł Edmund Strzelecki, nazwał w 1840 r. najwyższą górę Australii Mount Kosciuszko, gdyż jak twierdził przypominała mu Kopiec Kościuszki. Wiadomo, że Paweł Edmund był w Krakowie przez jakiś czas w młodości, ale było to zanim jeszcze Kopiec zbudowano. Mógł i później przez Kraków jeszcze przejeżdżać w czasie gdy Kopiec już był zbudowany, ale nie zachowały się tego świadectwa.
Góra Kościuszki stanowi największy pomnik Tadeusza Kościuszki spośród ponad 350 pomników na jego cześć postawionych na całym świecie.(Felix Molski "Tadeusz Kosciuszko. Memorials Worldwide"). Dla Australii i Tradycyjnych Kustoszy Góry Kościuszki ze szczepu Monero-Ngarigo najistotniejszą jednak sprawą jest sama postać Tadeusza Kościuszki i jego Testament w którym przeznaczył swój amerykański majątek na wykupienie czarnych niewolników i na ich wykształcenie. Oni sami przyrównują swoją historię do historii Afro-Amerykanów i niesłychanie ważne jest, że w Tadeuszu Kościuszce i w Pawle Edmundzie Strzeleckim dostrzegają obecnie przyjaciół a nie zniewalających ich kolonizatorów.
Nie było to proste, bo Australii nie interesowały polskie sprawy. Informacje o poglądach Kościuszki czy Strzeleckiego nigdy nie przeciekły do main stream media, do szkół czy podręczników. W czyim interesie by to było? Z pewnością dominujące prasowe konsorcjum ABC nie okazywało takich zainteresowań, zainteresowane było tylko zmianą nazwy albo zaakceptowaniem podwójnego nazewnictwa Góry. Dwa ptaki jednym strzałem byłyby ubite: pozbycie się dziwnej nie-anglosaskiej nazwy i modne obecnie łatanie kolonialnych ran wobec coraz mocniejszych głosów rdzennej ludności. Jest jednak nadzieja na przełom. Książka Anthony'ego Sharwoode'a 'Kosciuszko' ma szansę tę lukę wypełnić. Góra czekała na tę książkę 185 lat. Anthony jest nagradzanym autorem specjalizującym się w tematykach związanych z Parkiem Kościuszki. Napisał głośne książki o pożarach Parku (From Snow to Ash) oraz o problemach z rosnącym stadem dzikich koni, z brambies, które zagrażają ekologii i tradycyjnej przyrodzie Parku Kościuszki (The Brumby Wars). Był też reporterem telewizyjnym na kilku olimpiadach i dziennikarzem piszącym do wielu redakcji. Jest nadzieja, że jego zachwyt Kościuszką będzie pomocny.
|
W 2017 r. w dwusetną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki delegacja Kościuszko Heritage Inc i Monero-Ngarigo złożyła wieniec przy sarkofagu Kościuszki na Wawelu.
KHI & Ngarigo - składanie wieńca przy sarkofagu Kościuszki, Wawel 2017-10-15 |
Podobnie było i w 2023 r. w 150 rocznicę śmierci Pawła Edmunda Strzeleckiego.
John Gnublum Dixon, Iris White, Andrzej Kozek, prof. Mieczysław Rokosz, Prezes Kopca przy sarkofagu T. Kosciuszki, Wawel 2023-05-13 |
Tym razem, w 2023 r. delegacja była też i w Warszawie, na Zamku, gdzie oddano hołd Kościuszce przy urnie z Jego Sercem.
Dr Adam Bochenek z Fundacji Kościuszkowskiej w Warszawie z Iris White i Johnem Gnublumem Dixonem z Monaro-Ngarigo składają wieniec przy sercu Kościuszki na Zamku W Warszawie, 2023-05-19 |
John Gnublum Dixon z Monaro-Ngarigo przy sercu Kościuszki na Zamku W Warszawie, 2023-05-19 |
Chór Djinama Yilaga z Iris White, Kobi Davison, Michelle Davison, Marią Walker oraz Michelle Dixon byli w Washington DC na zaproszenie Parlamentu. Nie zapomnieli odwiedzić pomnika Kościuszki wzniesionego tam w 1910 r. dla uhonorowania
wkładu Tadeusza Kościuszki w zwycięstwo w Wojnie o Niepodległość.
Chór Djinama Yilaga pod pomnikiem Tadeusza Kościuszki w Washington DC, 2024 |
|