185 lat temu 12 marca Paweł Edmund Strzelecki nazwał Górę Kościuszki, najwyższy szczyt lądowej części Australii. Przypominamy (Kościuszko Heritage Inc) o tej rocznicy bo można się spotkać z twierdzeniem, że nadanie nazwy się wydarzyło 15 lutego 1840 r. Niepoprawna data z 15 lutego 1840 r. widnieje nawet na plastykowej tablicy informacyjnej na Górze Kościuszki.
Ernestyna przy tablicy na szczycie Góry Kościuszki w czasie logistycznego rozpoznania 13 stycznia 2007 r. przed koncertem Muzyka Kościuszki na Górze Kościuszki, |
Komu wierzyć? Jak doszło do tego zamieszania? Dlaczego informacja na Górze nie zostaje poprawiona?
Dużo pytań, postarajmy się odpowiadać po kolei. A więc niepoprawna data 15 lutego 1840 r. pochodzi od samego Pawła Edmunda Strzeleckiego [PES01], a zarejestrowaną przez Thomasa Townsenda, Naczelnego Geodetę Nowej Południowej Walii, w 1851 r. na mapach Nowej Południowej Walii nazwą Góry była Mt Kosciusko. Sam Strzelecki w swym dziele Physical Description of New South Wales and Van Diemens Land również używał nazwy Mt Kosciusko. Zarówno data jak i nazwa były akceptowane przez 100 lat, nawet do uroczystego odsłonięcia pamiątkowych brązowych tablic w stulecie nazwania Góry w 1940 r.
Odsłonięcie tablicy na Górze przez państwo Noskowskich |
W rok później, w 1941 r., ukazał się artykuł Chas. Daley’a [D01], w którym autor opublikował fragment notatek James’a Macarthura przesłany mu kilka lat wcześniej przez mineraloga Leslie Macarthura, syna Jamesa Macarthura, współuczestnika wyprawy ze Strzeleckim z Sydney do Gippsland i dalej do Melbourne. Oczywiście w 1840 r. Gippsland było krainą jeszcze nie całkiem zbadaną i nie nazwaną. Wyprawa już w początkowej fazie zboczyła z głównej trasy i korzystając z lokalnego przewodnika Jackie’go powędrowała w widoczne na horyzoncie piękne Góry Śnieżne, nazywane Muniang. Ambicją Strzeleckiego było zdobycie i nazwanie najwyższego szczytu Muniang, dla Macarthura była to natomiast wyprawa rozpoznawcza w poszukiwaniu nowych pastwisk dla owiec.
Od strony dzisiejszych miejscowości Welaregang i Towong, którędy wyprawa przechodziła, pasmo Gór Śnieżnych ma wyraźny najwyższy szczyt i to tam Jamesa i Pawła zaprowadził Jackie, lokalny przewodnik i doskonały znawca terenu. Będąc na tym szczycie Strzelecki użył swoich instrumentów geodezyjnych i stwierdził, że szczyt sąsiedni jest jednak trochę wyższy. Był on bardziej wewnętrzny i nie widoczny ani z Towong ani z dalszej drogi przez Geehi na szczyt na którym stali. Aby stał się on widoczny należało się było wspiąć wysoko, na grań, dobrze ponad pasmo drzew i krzewów. Strzelecki z pompą, zdejmując kapelusz z głowy i w obecności Macarthura nazwał ten najwyższy szczyt Mt Kościuszko. Ze szczytu, na którym stali, dziś nazywanego Mt Townsend, Strzelecki samotnie poszedł zdobywać szczyt najwyższy, Mt Kosciuszko, a Macarthur powrócił do obozowiska w okolicy dziś nazywanej Byatts Camp a przygotowanego przez Aborygeńskich przewodników Charlie Tarra i wspomnianego już Jackiego.
Notatnik Macarthura zawierał sporo szczegółów ich wyprawy włącznie z datami. Porównanie ich z innymi dokumentami z czasów wyprawy pokazało, że data 15 lutego podana przez Strzeleckiego w jego sprawozdaniu do gubernatora Gippsa [PES01], już po zakończeniu wyprawy i po dojściu do Melbourne nie mogła być poprawna. Wyprawa w swej dalszej części przez obecne Gippsland miała duże trudności, walczyli o przeżycie i w rezultacie Strzelecki stracił swe oryginalne notatki z podróży. Stąd prawdopodobnie wynikły rozbieżności. Obecnie przyjmujemy, że Mt Kosciusko został nazwany 12 marca 1840 r.
Patrząc się dzisiaj na przebytą pod przewodnictwem Jackiego trasę, pozostaję z dużym uznaniem za jego wspaniałą znajomość terenu i bezbłędne poprowadzenie wyprawy na najwyższe szczyty Muniang - Gór Śnieżnych. Cały zespół zasługuje natomiast na wielkie uznanie za wykonanie zadania w rekordowym tempie. Szczegóły wyprawy można prześledzić na tle Google Maps wirtualnie ‘lecąc’ nad ich trasą jak to pokazano na wideo In Strzelecki footsteps to Mt Kosciusko. A virtual flight. 19 listopada 2023 roku, w ramach celebracji Roku Strzeleckiego i 150 rocznicy śmierci Pawła Edmunda odbyły się loty helikopterowe z Khancobahn nad Geehi, nad Towsend oraz nad Mt Kosciuszko. Wkrótce, na podstawie filmików nakręconych przez uczestników lotów, będzie można popatrzeć z góry na trasę którą Jackie poprowadził historyczną wyprawę na szczyty Gór Śnieżnych.
Ale wróćmy do sprawy, dlaczego na szczycie Góry w 185 lat po jej nazwaniu i 84 lata po odkryciu notatek Macarthura na szczycie nadal pozostaje niepoprawna informacja o jej nazwaniu 15 lutego 1840 r. i to do tego z sugestią, że i Aborygeni i lokalni pasterze tam wcześniej chodzili?
Już przypomnieliśmy, że w 100-lecie nazwania Góry odbyła się uroczystość odsłonięcia pięknej brązowej tablicy pamiątkowej. Inicjatywę jej ufundowania należy przypisać ówczesnemu konsulowi honorowemu Polski w Australii Władysławowi Noskowskiemu. Zarówno w czasie nazwania Góry w 1840 r. jak i 100 lat później, przy odsłonięciu pamiątkowych tablic na Górze w 1940 r. Polski nie było na mapie świata. W 1840 r. była pod zaborami Rosji, Niemiec i Austrii a w 1940 r. była rozjechana przez hitlerowskie Niemcy i Związek Radziecki w czasie II Wojny Światowej. W 1940 r. w Łodzi Niemcy zburzyli pomnik Kościuszki i w dalekiej Australii opinia publiczna na to ostro zareagowała. Dzieci szkolne w Nowej Południowj Walii zbierały datki na ufundowanie tablicy na Górze upamiętniającej nadanie jej imienia Kościuszki, wojownika o wolność waszą i naszą, o demokrację i o równe prawa dla wszystkich.
Dzieci szkolne na odsłonięciu tablic na Górze Kościuszki. |
Oryginalna tablica na Górze Kosciusko z 1940 r. |
Havard, W.L. [H1] zamieszcza na str. 56 opis uroczystości odsłonięcia owej tablicy przez konsula Noskowskiego i M-me Noskowski w obecności władz Nowej Południowej Walii. Uczestnicy w większości przyjechali na Górę samochodami, gdyż w latach 1900-1904 zbudowano drogę z Jindabyne wiodącą na sam szczyt Góry. Samochodami wjeżdżano tam jeszcze do 1976 r. Ponadto w uroczystości brała udział duża grupa jeźdźców konnych przybyła z okolic Corryong, częściowo wędrując trasą, którą 100 lat wcześniej przebył Strzelecki z Macarthurem idąc na Górę. W późniejszym okresie dodano jescze małą tablicę z informacją o jej fundatorach oraz kto dokonał odsłonięcia.
THIS MEMORIAL PLAQUE WAS
PROVIDED BY PUBLIC SUBSCRIPTION
AND ON 17 FEBRUARY 1940 WAS UNVEILED
BY THE CONSUL GENERAL FOR POLAND
[LSL] DE NOSKOWSKI [&] DE NOSKOWSK [I OR A]
Mała tablica na Górze Kośxiuszki |
Niestety, tablice posłużyły wandalom turystom do wykuwania śladów świadczących o ich pobycie na szczycie. Mała tablica była na Górze jeszcze w 1958 r. ale później zniknęła. W 1994 r. pan Roman Trzaskowski z Melbourne zainstalował replikę małej tablicy oraz porządnie umocował tablicę dużą, która wisiała już tylko na 3 śrubach. Replika małej tablicy miała już jednak zmieniony napis, opuszczono informację o ‘public subscription’. W tym odnowionym stanie tablice przetrwały do 1998 r.
Fragment zdewastowanej tablicy z Góry Kosciuszki |
Alpiniści Jacek Cichy i Marek Kamiński na szczycie Kościuszki. 1998 Foto. R.Bator. |
W 1997 r. z inicjatywy pani Ambasador RP, pani Agnieszki Morawińskiej oraz starań i kampanii prasowej Komitetu doprowadzono do zmiany nazwy Góry przez dodanie literki ‘Z’ z Mt Kosciusko na Mt Kosciuszko. Nie zmieniało to australijskiej wymowy Koziosko jednak wymusiło zmianę nazwy w podręcznikach, urzędowych dokumentach, ulicach, podręcznikach i oczywiście i na szczycie Góry.
Wiązało się to więc z obowiązkiem uaktualnienia przez Narodowy Park im. Kościuszki nie tylko swojej dotychczasowej nazwy - "Kosciusko National Park", ale i informacji o nazwie Góry na samym szczycie. W r. 1998 KNP wypełniając swój prawny obowiązek, zainstalował tam obecną do dziś plastykową tablicę. Był wprawdzie wcześniej wysłany list do Rady Naczelnej Polonii Australijskiej z ofertą donacji w zamian za kontrolę informacji o Górze jednak został on totalnie zignorowny. Szkoda, że zaprzepaściliśmy w ten sposób nasz udział i kontrolę nad zmianami. Ale czy uniknięto by wtedy wszystkich popełnionych na nowej plastykowej tablicy błędów?
Obecnie usunięte tablice znajdują się w Ambasadzie RP w holu, po prawej stronie od wejścia.
Przypomnijmy jeszcze, że w Kosciuszko Mangement Plan jest rekomendacja, by nie umieszczać na szczytach gór żadnych nowych tablic informacyjnych. Wobec obecnej rozbudowy sieci szlaków turystycznych i zmian, również i na szczycie Góry Koścuszki, Parki chciały obecną plastykową tablicę przenieść na Rowson Park. Jednak Kosciuszko Heritage Inc oprotestowało ten zamiar. Nie zgodzono się na zmianę - przy okazji - obecnych tablic by wyeliminować błędy, zasłaniając się wspomnianym zakazem instalacji nowych tablic na szczytach. W ramach tzw. ochrony przyrody.
Dalsze żródła informacji
[PES01]
Strzelecki's report to governor Gipps
[PP1] Puls Polonii, 28 stycznia 2006, Kościuszko w niebezpieczeństwie, Agata Kraczek (Życie Warszawy) Foto: Ryszard Bator
[PP2] Puls Polonii, Znana i mniej znana historia nazwy góry 'Mt Kosciuszko', Andrzej Kozek 2018
[PP3] Puls Polonii, Tajemnicza historia tablic na Górze Kościuszki, Andrzej S. Kozek 1 marca 2017
[D01] C. Daley Count Paul Strzelecki’s Ascent of Mt Kosciusko and Journey through Gippsland The Victorian Historical Magazine, vol.19, no 2, pp. 41-53, 1941
[H1] Havard, W.L. Sir Paul Edmund de Strzelecki Royal Australian Historical Society. Journal & Proceedings. t. 26, part I, str. 20-97. 1940.
[D2] Dowd, B.T. The Cartography of Mount Kosciusko Royal Australian
Historical Society. Journal & Proceedings. t. 26, part I, str. 97-107. 1940
[A1] Alan E.J. Andrews, Kosciusko: The Mountain in History, O'Connor, A.C.T, Tabletop Press, 1991.
[A2] Andrews, A.E. Strzelecki's route 1840: from the Murray River to Melbourne.
Journal of the Royal Australian Historical Society, t.77, nr.4, str. 50-62, 1992
[P1] L. Paszkowski Sir Paul Edmund de Strzelecki : reflections on his life. Arcadia, Australian Scholarly Publishing. Melbourne [Vic.] 1997. ISBN 1875606394
[P2] L.Paszkowski: Strzelecki podróżnik, naukowiec i filantrop UAM & KHI 2021
[AA] Alan E. J. Andrews, FRAHS, Mount Kosciusko, Our Highest Mountain, Letters to the Editor, Published in the Kosciuszko Hut Association Newsletter No: 108 Winter 2000 [] | 
