| Informacja dotycząca zastosowania Umowy o zabezpieczeniu społecznym między Polską a Australią.
Z dniem 1 października 2010 r. weszła w życie umowa o zabezpieczeniu społecznym z dnia 7 października 2009 r. między Rzeczpospolitą Polską a Australią (zwana dalej umową), która stanowi podstawę prawną koordynacji systemów emerytalno-rentowych Polski i Australii.
1. Ustalanie ustawodawstwa właściwego – unikanie podwójnego opłacania składek.
Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzeczypospolitą Polską a Australią zawiera oddzielny rozdział dotyczący określenia ustawodawstwa właściwego. Zgodnie z treścią art. 6 Umowy przepisy Części II Umowy dotyczące właściwego ustawodawstwa mają zastosowanie do sytuacji, gdy w związku z wykonywaną pracą, osoba podlegałaby w zakresie zabezpieczenia społecznego zarówno ustawodawstwu polskiemu, jak i australijskiemu.
W celu uniknięcia sytuacji podlegania osoby podwójnemu ustawodawstwu, Umowa wprowadza zasadę ogólną. Zgodnie z art. 7 Umowy „osoby, do których stosuje się niniejszą Umowę, podlegają ustawodawstwu tej Strony, na której terytorium wykonują pracę, chyba, że artykuł 8 stanowi inaczej.” Jest to zatem zasada „miejsca wykonywania pracy”, zgodnie z tą zasadą pracownik podlega ustawodawstwu tej Strony, na terytorium której pracuje.
Od powyższej zasady Umowa przewiduje odstępstwo dotyczące pracowników delegowanych do pracy na terytorium drugiej Strony.
Na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 1 – „pracownik zatrudniony przez pracodawcę na terytorium Strony, delegowany przez tego pracodawcę na terytorium drugiej Strony, w celu wykonywania pracy o charakterze przejściowym na rzecz tego pracodawcy, podlega nadal wyłącznie ustawodawstwu pierwszej Strony pod warunkiem, że okres delegowania nie przekracza 60 miesięcy.”
W związku z powyższym, pracownik wysłany z Polski przez swego pracodawcę do pracy na terytorium Australii, podlega wyłącznie polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego. Polskie ustawodawstwo na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 1 Umowy może zostać utrzymane przez okres nie przekraczający 60 miesięcy.
Powyższy przepis stosuje się również do pracownika, który „przez swojego pracodawcę na terytorium Australii, został delegowany do podmiotu związanego z tym pracodawcą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Umowa wprowadza w tym miejscu definicję podmiotu zależnego: Podmiot jest podmiotem związanym z pracodawcą, jeżeli ten podmiot i pracodawca są członkami tej samej grupy, objętej własnością całkowitą lub większościową.
Formularz potwierdzający zastosowanie polskiego ustawodawstwa ma oznaczenie PL-AU 1 - ,,Zaświadczenie o ubezpieczeniu”. W Polsce instytucją właściwą do stosowania ustawodawstwa jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników), formularze PL-AU 1 będą poświadczane przez terenowe jednostki Zakładu. Potwierdzenie formularza jest dokonywane na wniosek pracodawcy lub pracownika. Formularz PL-AU 1 dla pracownika delegowanego do wykonywania pracy w Australii może być poświadczony na okres nieprzekraczający 60 miesięcy. W przypadku przerwy w delegowaniu wynoszącej mniej niż 6 miesięcy należy wliczyć okres tej przerwy do bieżącego okresu delegowania. Nowy okres delegowania może być liczony, jeżeli przerwa w delegowaniu pracownika wynosi co najmniej 6 miesięcy. W przypadku zmiany pracodawcy, zarówno delegującego, jak i przyjmującego wymagane jest wydanie nowego formularza.
2. Ustalanie przez ZUS i wypłata świadczeń z zastosowaniem Umowy. Z przepisów umowy, w zakresie świadczeń emerytalno-rentowych, korzystają: obywatele Rzeczypospolitej Polskiej obywatele Australii, osoby nieposiadające obywatelstwa żadnego z obu wymienionych państw (czyli obywatele państw trzecich oraz tzw. bezpaństwowcy). Postanowienia umowy dotyczą osób, które podlegały ubezpieczeniom społecznym w Polsce, wykonując aktywność zawodową, w szczególności jako pracownicy oraz osoby prowadzące działalność na własny rachunek, i które mają okresy stałego pobytu w Australii w wieku produkcyjnym (tj. między 16 rokiem życia a wiekiem emerytalnym).
Po Stronie polskiej Umową objęte są następujące polskie świadczenia emerytalno-rentowe realizowane przez ZUS: emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne, renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednorazowe odszkodowania z ubezpieczenia wypadkowego, zasiłki pogrzebowe. Umowa ma również zastosowanie do okresowej emerytury kapitałowej i dożywotniej emerytury kapitałowej ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (OFE). Po Stronie australijskiej Umową objęte są następujące australijskie świadczenia realizowane przez Centerlink: emerytura przysługująca z tytułu stałego pobytu w Australii z tzw. I filaru (Age pension).
Umowa reguluje sposób ustalania prawa i obliczania wysokości emerytur i rent w odniesieniu do osób, które pracowały, a tym samym podlegały ubezpieczeniom społecznym w Polsce oraz posiadają okresy stałego pobytu w Australii. Ustawodawstwa Polski i Australii decydują, komu i po spełnieniu jakich warunków przysługuje prawo do świadczeń emerytalno-rentowych w każdym z tych państw. Osoba, która ma okresy ubezpieczenia w Polsce i okresy stałego pobytu w Australii, może – o ile spełnia warunki wymagane w każdym z tych państw – uzyskać emeryturę lub rentę z ZUS oraz emeryturę z tytułu stałego pobytu w Australii. W przypadku spełnienia warunków wymaganych do nabycia świadczeń w obydwu państwach, możliwe jest – w świetle umowy – pobieranie emerytury lub renty z ZUS oraz emerytury z tytułu stałego pobytu (Age pension) z Australii. Osoba posiadająca okresy ubezpieczenia w Polsce i okresy stałego pobytu w Australii w wieku produkcyjnym wniosek o emeryturę składa w instytucji ubezpieczeniowej jednego z państw-stron umowy. Nie ma więc konieczności składania wniosku odrębnie w każdym państwie.
Wniosek o emeryturę złożony w instytucji jednego państwa-strony umowy uruchamia automatycznie równoczesne postępowanie w sprawie emerytury w obydwu państwach-stronach umowy, a data złożenia wniosku jest wiążąca dla instytucji obu państw. Jednak muszą być spełnione warunki: wnioskodawca wskazał we wniosku, że był objęty systemem zabezpieczenia społecznego obu państw, a instytucja drugiego państwa w terminie 6 miesięcy otrzyma wniosek z instytucji, w której został on złożony. Wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną złożony w ZUS nie uruchamia automatycznie postępowania w sprawie o rentę z australijskiej instytucji ubezpieczeniowej. Natomiast wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną z ZUS, złożony w australijskiej instytucji ubezpieczeniowej uruchamia postępowanie w sprawie renty z ZUS i data złożenia tego wniosku jest wiążąca dla ZUS, jednak pod warunkiem, że ZUS w terminie 6 miesięcy otrzyma ten wniosek z instytucji australijskiej. Bardzo ważne jest podanie we wniosku o świadczenia ustalane przez ZUS odpowiednich identyfikatorów numerycznych, a mianowicie: numerów PESEL i NIP osoby zainteresowanej, a w razie gdy nie nadano jej tych numerów lub jednego z nich – serii i numeru dowodu osobistego lub paszportu (także paszportu zagranicznego).
W ZUS instytucją właściwą do rozpatrzenia wniosku o emeryturę lub rentę, z zastosowaniem przepisów polsko-australijskiej umowy o zabezpieczeniu społecznym, jest Oddział ZUS w Nowym Sączu – Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych I Oddział ZUS w Nowym Sączu Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych I ul. Węgierska 11 33-300 Nowy Sącz tel.: +48 18 443 78 48 albo +48 18 443 54 46 przy czym należy wybrać numery wewnętrzne: 3302, 3303, 3306, 3308, 3313-3318, 3324, 3325 lub 3327 Osoba zamieszkała w Australii, posiadająca okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce i okresy stałego pobytu w wieku produkcyjnym przebyte w Australii wniosek o polską emeryturę lub rentę składa we właściwym biurze terenowym australijskiej instytucji Centrelink. Dla celów przyznania świadczenia polskiego z ZUS osoba zainteresowana zamieszkała w Australii powinna wypełnić wniosek:
PL/AU 3 (Wniosek o polską emeryturę/rentę z tytułu niezdolności do pracy), PL/AU 4 (Wniosek o polską rentę rodzinną). Formularze te są również dostępne na stronie internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych http://www.zus.pl/ w zakładce Formularze Więcej informacji na temat wniosków można uzyskać w Centrelink International Services w Hobart (http://www.centrelink.gov.au/). Do wniosku należy dołączyć dokumenty uzasadniające prawo do polskich świadczeń i obliczenie ich wysokości. Okresy zatrudnienia powinny być udokumentowane zaświadczeniami pracodawców, świadectwami pracy lub legitymacją ubezpieczeniową zawierającą wpisy o zatrudnieniu dokonywane w trakcie zatrudnienia albo dokonane niezwłocznie po rozwiązaniu stosunku pracy. Zaświadczenie potwierdzające okres zatrudnienia w Polsce może wystawić: pracodawca w oparciu o posiadane akta osobowe pracownika, prawny następca pracodawcy na podstawie przejętych akt osobowych pracownika, jednostka przechowująca dokumenty zlikwidowanego zakładu pracy (organ założycielski, organ nadrzędny, archiwum lub firma przechowalnicza). Szczegółowe informacje na temat środków dowodowych dostępne są na stronie internetowej www.zus.pl .
Dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzeń – dla celów ustalenia podstawy wymiaru polskich świadczeń emerytalno-rentowych – jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na formularzu ZUS Rp-7 lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganych wynagrodzeniach. Osoba uprawniona do emerytury lub renty z ZUS, mieszkająca w Australii może otrzymywać swoje świadczenie, zgodnie z dyspozycją złożoną w ZUS: w Polsce (na rachunek bankowy emeryta lub rencisty albo do rąk osoby upoważnionej przez emeryta lub rencistę, mieszkającej w Polsce), albo w Australii (na zagraniczny rachunek bankowy emeryta lub rencisty, prowadzony w banku w Australii).
Osobie pobierającej emeryturę lub rentę z ZUS, zamieszkałej w Australii emerytura lub renta może być przekazywana (transferowana) przez ZUS do państwa zamieszkania tej osoby. Wniosek o przekazywanie (transfer) emerytury lub renty do Australii można złożyć w tym oddziale ZUS, który przyznał lub wypłacał dotychczas świadczenie. W takim przypadku obsługa wypłaty emerytury lub renty przekazywana jest do Oddziału ZUS w Nowym Sączu – Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych I. Wniosek o transfer można złożyć też bezpośrednio do tej jednostki ZUS.
Więcej informacji na temat zastosowania Umowy między RP a Australią o zabezpieczeniu społecznym można uzyskać na stronie
www.zus.pl/australia | 
